Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

Mehnatga haq to’lash tizimlari


Mehnatga haq to’lashning tarif tizimi. O’zR mehnat kodeksi (IX bob) amaliyotda eng ko’p qo’llaniladigan haq to’lash tarif tizimlarini, shu jumladan mehnatga haq to’lashning tarif tizimini tartibga soladi. Tarif tizimi - xodimlarning turli guruhlari va malakalariga qarab ish haqi darajasini tartibga soluvchi normativlar majmui: bajarilgan ishning murakkabligi; mehnat sharoitlari, xarakteri va intensivligi; xodimlarning malakasi; ishni bajarish sharotitlari (shu jumladan tabiiy-iqlim); ishlab chiqarish turi.
Mehnatga haq to’lashning tarif tizimi quyidagi elementlarni o’z ichiga oladi:
- tarif-malaka ma’lumotnomalari;
- tarif shkalasi;
- tarif stavkasi;
- tarif koeffitsientlari;
- normal mehnat sharoitlaridan og’ish bo’yicha ishlash uchun ustamalar.
Tarif-malaka ma’lumotnomalari bajaruvchining malakasiga qo’yiladigan talablar ko’rsatilgan holda asosiy ish turlarining batafsil xususiyatlari keltirilgan va alohida ishlab chiqarishlar uchun ishlab chiqilgan. Muayyan ishni bajarishda talab etiladigan malaka murakkablik, aniqlik darajasiga qarab razryad bo’yicha o’zgaradi. Ishchining malakasi u yoki bu ishni bajarish uchun egallashi lozim bo’lgan belgilar majmui bilan belgilanadi: bilim, qobiliyat, ko’nikma.
Tarif-malaka ma’lumotnomalari asosida ishchiga tarif razryadi beriladi. Malakasi yuqori bo’lgan sari razryadi ham oshib boradi, razryad oshgan sari, boshqa teng sharoitlarni hisobga olmagan holda, ish haqi ham oshadi.
Tarif shkalasi - birinchi, eng past kategoriyadan boshlab soatbay yoki kunlik tarif stavkalariga ega jadval. Ular bajarilgan ish va malakalarning murakkabligiga qarab mehnat kategoriyalari va ishchilar o’rtasidagi haq to’lashdagi munosabatlarni o’rnatishga xizmat qiladi. Hozirgi kunda olti raqamli tarif shkalasi ishlatilib, unda birinchi toifa eng past ish haqiga, oltinchisi esa - eng yuqori ish haqiga to’g’ri keladi. Har bir shkalada ishbay va vaqtbay ish to’lash uchun tarif stavkalari beradi.
Tarif stavkasi - vaqt birligiga ishlab chiqarilgan ma’lum bir murakkablikdagi ish uchun to’lov miqdori (soat, kun, oy - bu aniq ish turiga bog’liq, chunki yakuniy natijani bir soat yoki bir kunda baholash har doim ham mumkin emas). U har doim pul shaklida ifodalanadi va razryad oshgan sari ish haqining hajmi ortib boradi.
Har qanday yuqori toifali va birinchi razryad to’lov nisbati tarif koeffitsienti hisoblanadi. Har qanday toifadagi tarif stavkasi - bu birinchi toifadagi tarif stavkasi shu shkaladagi koeffitsientlariga ko’paytiriladigan stavkadir. Birinchi va oxirgi raqamlarning tarif koeffitsientlari nisbati tarif katagining oralig’i deb ataladi.
1 toifali tarif stavkasi eng kam malakaga ega bo’lgan ishchining vaqt birligi uchun haq miqdorini belgilaydi. 1 raqamli tarif koeffitsienti birga teng. 1 toifadagi tarif oylik stavkasining hajmi qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqidan past bo’lishi mumkin emas. 2-kategoriyadan boshlab tarif koeffitsienti oshadi va tarif katagi tomonidan taqdim etilgan eng yuqori kategoriya uchun o’zining maksimal qiymatiga erishadi.