Guldiń dúzilisi

2-súwret. Ápiwayı tópguller

Qasnaq topgulida jaylasqan guller birdey uzınlıqtaǵı bandi menen gulpoyaning uchki bóleginde jaylasadı, mısalı, piyazda.

Gulpoyasining uchi etdor tarelkasımon keńeygen topgul sebetshe dep ataladı. Sebetsheni sırtqı tárepden orama japıraqlar qorshap turadı. Mısalı, ayǵabaǵar, qoqio't sıyaqlı osimliklarning gulleri sebetshe topgulga o'rnashgan.
Ǵoza, oqqayin hám tolning shańchili gulleri kúshala topgulga jıynalǵan. Kúshala masaqqa uqsaydı, lekin tiykarǵı gulpoyasining salbırap turıwı menen parıq etedi.
Quramalı topguller.
Geshir, ukrop (shivit), petrushka, shashir hám bodiyon sıyaqlı ósimliklerdiń gulleri quramalı qasnaq payda etedi. Quramalı qasnaq tiykarǵı gulpoyaning uchki bóleginde jaylasqan ápiwayı qasnaqshalardan dúziledi.

Quramalı masaq quramalı qasnaq quramalı shingil
(biyday) (geshir) (nastarin)
3-súwret. Quramalı topguller.

Biyday, arpa, sulı hám biydayiq sıyaqlı ósimlikler topguli quramalı masaq bolıp, ol tiykarǵı gulpoyada jaylasqan ápiwayı masaqshalardan quram tabadı.

Quramalı shingil topguli tiykarǵı gulpoyada jaylasqan shingillar (nastarin, tok) den yamasa masaqshalar (mákkediń shańchili gulleri, salı, sulı ) den ibarat (3-súwret).

Tuqımgershilik qánigesi jáne onıń dúzilisi. Tuqımgershilik qánigesiler jıyındısı ginitsey dep ataladı. Olar 1 yamasa bir neshe mıywe bargchaning qosılıwınan payda boladı. Mısalı : olxo'ri, shaptalında 1, kapustada 2, shoyigul, piyazda 3, alma, nokda 5, lolaqizg'aldoqda 9 - 11 mıywe bargchaning qosıwdan payda boladı.

Túynek gúl bólimleriniń jaylasqan ornına qaray tómendegi túrlerge bólinedi.
1. Monopodial shaqalanuwshı topguller. 2. Simpodial shoxlanuvchi topgullar. Monopodial shoxlanuvchi topgullarda ósiw noqatı sheksiz ósiw ózgeshelikine iye bolıp, qaptal shaqlarınıń sanı uǵımsız boladı. Bunday topgullarda gulning tiykarǵı kósher bólegi jaqsı kórsetilgen bolıp, guller gulning tiykarından uchiga turaqlı túrde ashılıp baradı.
Simpodial shoxlanuvchi gullerdiń ósiwi shegaralanǵan bolıp, hátte hár bir tur hám shańaraqqa kiretuǵın, ósimlikte parıq etedi. Bunday topgullarda guli uchidan tiykarına qaray ashıladı. Manopadial topgullar óz gezeginde tómendegi túrlerge bólinedi.
Gúl jetilgeninen keyin shańlatqıshda jetilgen shańdıń analıq tumshukchasiga túsiwi shańlanıw dep ataladı. Shańlanishni tómendegi 2 usılı bar.
1. Óz-ózinen shańlanıw. 2. Shetten shańlanıw
Tábiyaatda kópshilik ósimlikler kleystogamli guller payda etse (Jabıq gúlleytuǵın guller), ayırımları xaziogamli (ashıq gullovchi) guller payda etedi. Mısalı : pistede topıraq maydanınan joqarı bóleginde xaziogamli gúl payda etse, topıraq astında kleystogamli gúl hám mıywe payda etedi.
Ósimliklerdiń óz-ózinen shańlanıwı CH. Darvin tárepinen 27 jıl dawamında úyrenilgen. Nátiyjede ol sonday juwmaqqa kelgen shetten shańlanıw nasil sapasın jaqsılanıwına alıp keledi.
Xashoratlar járdeminde shańlanıwshı ósimlikler entomofil ósimlikler dep ataladı. Ósimliklerdiń xashoratlar járdeminde shańlanıwı tábiyaattıń eń zárúrli ózgesheligi esaplanadı. Shańlanishda pal hárre, gúbelek, shıbın, qo'ng'iz, qumırsqa hám basqa xashoratlar zárúrli rol oynaydı. Nektar quramı 25-95% suw, 3-72% glyukoza hám tamli qumshekerge tuwrı keledi.