|
Siqilishva choʻzilishni hisoblash
Reja:
Bo`ylama kuchlar va ularning epyuralari.
Guk qonuni.
Tashqi yuklanmalarni qo`yish usuli, sterjenlar shakllarining kuchlanish va deformatsiyalarga ta'siri.
Cho`zilish va siqilishdagi potentsial energiya
Tayanch iboralar: cho`zilish, siqilish, absalyut cho`zilish, nisbiy cho`zilish, puasson koefisiyenti, cho`zilish va siqilish diagrammasi, Guk qonuni, elastiklik chegarasi, proporsionallik chegarasi, mustahkamlik chegarasi.
Buylama kuchlar va ularning epyuralari
Cho`zilish va siqilish xossalari mashinasozlik hamda qurilish konstruktsiyalari elementlarida tez-tez uchrab turadi.
Sterjenlarning mahkamlanish turiga va yuklanmalarning ta'sir xarakteriga qarab turli xil cho`zilish yoki siqilishlar paydo bo`ladi.
Agar sterjen ko`ndalang kesim yuzasidagi ichki kuchlar nolga bo`ylama kuch N dan iborat bitta ichki kuchga keltirilsa hamda boshqa barcha ichki kuchlar nolga teng bo`lsa, sof cho`zilish yoki siqilish ro`y beradi.
Sterjenning chekka uchlariga yoki oraliq kesimlariga quyilgan cho`zilish yoki siqilishni paydo qiluvchi tashqi kuchlar sterjen o`qi bo`ylab yo`nalgan bo`lishi yoki bu o`q bo`ylab teng ta'sir etuvchiga keltirilishi lozim.
N bo`ylama kuchni topish uchun, kesish usulidan foydalaniladi. Bunda, sterjen uning o`qiga perpendikulyar bo`lgan tekislik bilan qirqilib, ikki qismga ajratiladi, deb faraz qilamiz.
Bir qismning ikkinchisiga ta'siri bo`ylama kuch N bilan almashtiriladi.
N kuchi cho`ziluvchi xarakterga ega bo`lsa, shartli ravishda I+I musbat ishorali siqiluvchi xarakterga ega bo`lsa, (kesimga qarab yo`nalgan bo`lsa) I-I manfiy ishora olanadi.
rasm
N kuchining yo`nalishi noma'lum bo`lsa, uni musbat ishorali qilib olish maqsadga muvofiqdir. Muvozanat tenglamalarini yechganda N kuchi “+” chiqsa, sterjen ushbu kesimda cho`ziladi, agar “-” ishorali chiqsa, siqiladi. Masalan, 1-rasm (a) da tasvirlangan sterjenning m-n kesimlaridagi bo`ylama kuchini topish uchun qirqish tekisligining chap tomonidagi bo`lagining muvozanatini(1-rasm b) tekshiramiz. Buning uchun ∑ Z=0 tenglamasini tuzamiz:
N-P= O N =P
«+» ishorasi sterjen cho`zilishiga ishlayotganini bildiradi.
Murakkab hollarda ichki kuch eyurasini ko`rish maqsadga muvofiqdir. Har bir ordinatasi ushbu kesimdagi bo`ylama kuch qiymatiga teng bo`lgan grafik bo`ylama kuch N epyurasi deb ataladi. Epyura odatda sterjen o`qiga parallel bo`lgan bazis chiziq atrofida quriladi.
rasm
Agar sterjenning dastlabki uzunligi l va cho`zilgandan keyingi uzunligi l1 ga teng bo`lsa, l absalyut cho`zilishi deyiladi.
l = l1-l
l absalyut cho`zilishning sterjenning dastlabki uzunligiga bo`lgan nisbatiga nisbiy bo`ylama deformatsiya deyiladi.
Nisbiy bo`ylama deformatsiya o`lchamsiz miqdordir.
Har xil materiallar bilan o`tkazilgan tajribalar shuni ko`rsatadiki, materiallarning elastiklik deformatsiyasi chegarasida absalyut bo`ylama deformatsiya sterjenga ta'sir etayotgan kuchga to`g`ri proportsional, uning kesim yuzasiga teskari proportsional bo`ladi;
E- proportsionallik koeffitsenti (Yung moduli)
EF – ko`paytma kesim yuzasining birligi deyiladi.
Agar formulaning chap va o`ng tomonlari ga bo`lsak va ekanligini e'tiborga olsak quyidagi natijani olamiz;
(Guk qonuni)
Demak, normal kuchlanishi bo`yicha deformatsiyaga to`g`ri proportsional ekan. Unda E kattalik elastiklik modulini ifodalaydi.
Absalyut va nisbiy bo`ylama deformatsiya formulalarini ingliz olimi R.Guk (1635-1703) da isbotlagan. Shu sababli, oddiy cho`zilishda nisbiy bo`ylama deformatsiya quyidagiga teng bo`ladi.
Ko`ndalang deformatsiyalar ham shunga o`xshash topiladi. (3-rasm) a o`lchami yo`nalishida
rasm
o`lcham yo`nalishida bu yerda «-» ishorasi cho`zilishda ko`ndalang o`lchamlarning qisqarishi uchun quyilgan. Oddiy cho`zilish yoki siqilishda ko`ndalang deformatsiya absolyut qiymatning bo`ylama deformatsiya absolyut qiymatiga nisbati Puasson koeffisenti deyiladi.
Cho`zuvchi kuch P bilan namunaning cho`zilishi l orasidagi grafik bog`lanish cho`zilish diagrammasi deyiladi. Cho`zilish diagrammasi o`zi yozar mashinka bilan (IM-4R tipidagi mashinka) avtomatik ravishda yoki namuna cho`zilishni o`lchash yo`li bilan va cho`zuvchi kuchlarga mos keluvchi nuqtalar bo`yicha chiziladi. Material xossalarini o`rganish uchun normal kuchlanishli va deformatsiya o`rtasidagi bog`lanishni bildiruvchi diagrammadan foydalanish qulay.
Proportsionallik chegarasi ps deb Guk qonuni to`g`ri keladigan eng katta kuchlanishiga aytiladi.
(St.3 po`lat uchun ps =2100 kgk/sm2=210 MN/m2)
Elastiklik chegarasi el deb, (Guk qonuni to`g`ri keladigan) material yuksizlantiriladigan qoldiq deformatsiya hosil qilmasdan, material ichidagi beriladigan maksimal kuchlanishga aytiladi.
Oquvchanlik chegarasi oq deb, (material) nagruzka ortmagani holda deformatsiya orta boradigan kuchlanishi xolatiga aytiladi.
Namuna chidash bera oladigan eng katta nagruzkaning uning dastlabki kesim yuzasiga bo`lgan nisbati mustaxkamlik chegarasi m deb ataladi.
Cho`zilish va siqilishdagi potentsial energiya
Do'stlaringiz bilan baham: |
