Грунтларнинг гранулометрик таркиби, ўрганиш усуллари, таснифлари

1.4.7. Гилли грунтларнинг мустаҳкамлик (сурилиш,

силжишга қаршилиги) хоссалари, асосий кўрсат-

кичлари, аниқлаш услублари, уларнинг муҳандис-

лик-геологик шароитини аниқлашдаги аҳамияти


Гил ва гилли грунтларнинг мустаҳкамлик ва пишиқлик хоссалари сурилишга қаршилиги билан аниқланади. Гилли грунтларда сурилиш қаршилиги қумларга нисбатан анча мураккаб.

Гилли жинсларнинг зарралари орасидаги ёпишқоқлик кучининг миқдори ҳар хил бўлиб, у жинснинг ёшига бо\лиқдир. Ёш жинслар унча зичлашмагани учун зарралар орасидаги ёпишқоқлик кучи кам бўлади, эски ётқизиқлар жуда яхши зичланганлиги сабабли уларда ёпишқоқлик кучи катта бўлади. Вақт ўтиши билан ёш гилли ётқизиқлар устига янги қатламлар ётиши натижасида уларнинг зичлиги ва зарралар орасидаги ёпишқоқлик кучи орта боради. Гил ва гилли жинслардаги ёпишқоқлик қайтувчи ва қайтмовчи ёпишқоқларга бўлинади. Жинсларнинг структураси бузилгандан кейин яна илгари ҳолига келиши қайтувчи ёпишқоқлик, ўз ҳолига келмаслиги қайтмайдиган ёпишқоқлик дейилади.

Гилли жинсларнинг структураси бузилгандан кейин ҳосил бўлган ёпишқоқлик дастлабки ёпишқоқликдан доимо кам бўлади.

Гилли жинсларнинг пишиқлиги зарралар орасидаги ёпишқоқлик ва ишқаланиш кучига бо\лиқ. Зарралар ўзаро ҳаракатланганда улар орасидаги ишқаланиш кучи билан бир қаторда ёпишқоқлик кучи ҳам ҳосил бўлади.

Гилли жинсларнинг ички ишқаланиш бучаги, ёпишқоқлик кучини топиш учун, ёпишқоқлигини аниқлаш учун бир-бирига ўрнатилган ва устки қисми сурилувчан цилиндр текширилаётган жинс билан тўлдириб силжитувчи куч таъсир эттирилиб, силжишга қаршилик кучи топилади. Бу тажрибани ҳар хил вертикал кучлар таъсирида бир неча марта такрорлаш натижасида силжишга қаршилик кучлари аниқланиб, булар билан вертикал кучлар орасидаги бо\ланишни ифодаловчи график тузилади. Графикда вертикал босим билан силжишга қаршилик кучи ўртасидаги бо\лиқлик чизи\и ва ёпишқоқлик кучи топилади. Бу бо\лиқликлар қумли грунтларда Кулон қонунияти асосида содир бўлади, гилли грунтларда унга ёпишқоқлик кучи қўшимча ифодасини топади. Гилли грунтларнинг силжишга пишиқлиги сурилиш қаршилиги бурчаги, коэффициенти ва ёпишқоқлик кучи билан баҳоланади. Бу кўрсаткичлар ўзгарувчан бўлиб, грунтларнинг хилига, минералогик ва гранулометрик таркибига, намлиги, \оваклиги ва структурасига бо\лиқ.