Grigoriy kalendari

Grigoriy kalendari
O’tmish ajdodlarimiz muchal yilida shu yilni ifodalovchi hayvonning yil fasllari, olam tafakkuri, sayyoralar va burjlar boshqa yoritgichlarga nisbatan qanday nazarda ya‘ni qanday burchak ostida qarayotganiga ham katta ahamiyat berganlar.
Yulian kalendaridagi kamchiliklar. 325-yilda Nikey soborida Yulian kalendari yagona xristian kalendari sifatida qabul qilindi va ular 21 martni bahorgi teng kunlik kuniga mos keltirdik deb, o’yladilar. Xristianlarda diniy pasxa bayramini o’tkazishda buning ahamiyati kattaga edi. Ular bir necha asrdan so’ng xaqiqiy bahorgi teng kunlik nuqgasi kalendarga to’g’ri kelmay qolganligini sezib qoldilar. XVI asrniet ikkinchi yarmiga kelib, bu farq 10 kunga etdi, ya‘ni bahorgi teng kunlik nuktasi 21 mart emas, 11 martga to’g’ri kelib qoldi. Bu cherkovni tashvishga solib qo’ydi, ya‘ni pasxa bayrami borgan sari yozga surila boshladi bu esa Nikey sobori karoriga zid edi. Pasxa bayrami 21 martdan keyingi to’lin oydan so’ng birinchi yakshanbada nishonlashi kerak edi. Yulian. kalendaridagi kamchiliklarni 1324 yilda vizantiyalik olim Nikifor Grigora aniqladi va bunga ko’pchilikning diqqatini qaratdi.
Yulian kalendaridagi kamchiliklarni XVI asrning birinchi yarmida Vizantiyada yashovchi olim - Matvey Vlastar ham ta‘kidladi. 1373 yilda Vizantiyalik olim Isaak Argir kalendarini islox qilish zarurligini asoslab berdi. Yulian kalendarini qaytadan isloh qilish zaruratini katolik cherkovi vakillari ham ta‘kidladilar. Bu fikrni Kliment VI ham qo’llab-quvvatladi. 1414 yilning martida kardinal Per d'Ali tashabbusi bilan kalendar masalasi muhokama kilindi. 1437 yilda bu masala Bazzel soborida ko’rib chikildi. Unda uyg’onish davrining faylasuf olimi Nikolay Kuzanskiy (1401-1464) o’zining loyihasi bilan tanishtiradi. 1457 yili papa Sikst VI kalendarni isloh qilish va pasxa hisobini to’g’rilashga tayyorgarlikni boshlab yuboradi. Shu maqsadda papa Rimga etakchi nemis astronomi va matematigi Regiomont (1436-1476)ni taklif qildi. Lekin olimning bevaqt
o’limi tufayli papa bu ishni keyinga surishga majbur bo’ladi. XVI asrda kalendar masalasi bilan Lyuteran (1512-1517) va Triden (1545-1563) soborlari shug’ullanadi. 1514 yilda Lyuteran sobori kalendar islohot bo’yicha maxsus komissiya tuzadi va Evropada mashxur bo’lgan astronom Nikolay Kopernik (1473-1543)ni Rimga taklif qiladi. Nikolay Kopernik o’sha davrda tropik yilining uzunligi aniqlanmagani uchun komissiya tarkibida ishtiroq etishdan bosh tortadi.