Гравитациялық толқынлардың ашылыўы, Альберт Эйнштейн ҳәм оның улыўмалық салыстырмалық

Квантлық механиканың интерпретациясы 
 
Ҳәзирги заман илиминиң тийкарында жатқан квантлық механиканың туўылыўы 
Альберт Эйнштейнниң тепериш түрде қатнасыўы менен жүзеге келди. Квантлық 
механикадағы орны уллы болған жумысын баспа сөзде жәриялағанда Эрвин 
Шрёдингер 1926-жылы "Эйнштейнниң қысқа ҳәм узақтан көргиш ескертиўлериниң" 
үлкен тәсир тийгизгенин атап өткен. 
1927-жылы өткерилген Бесинши Сольвеев конгруссинде Эйнштейн Макс 
Борнның ҳәм Нильс Бордың квантлық механиканың математикалық моделин 
"итималлықлық характерге ийе модель" деген интерпретациясына (бундай 
интерпретацияны илимде "Копенгагенлик интерпретация" деп атайды) пүткиллей 
қарсы шықты. 

---

40 
Биз физика менен химия илимлериниң раўажланыўына өзиниң салмақлы үлесин 
қосықан Сольвеев конгресслери (конференциялары, Conseils Solvay) ҳаққында 
қысқаша еске түсиремиз: 
Конгресслер 1911-жылдан баслап Брюссель қаласында физика ҳәм химия 
бойынша халық аралық Сольвеев институты тәрепинен өткерилип турған. Ҳәр бир 
конгресс илимпазлардың дыққат орайында турған физика менен химияның 
актуаллық фундаменталлық машқаласын таллаў ушын өткерилген. Бельгиялы алым 
ҳәм санаатшы Эрнст Сольвениң басламасы ҳәм қәрежети менен 1911-жылы 
өткерилген биринши конгресс XX әсирдеги физиканың раўажланыўындағы өзгерис 
орны болып табылады. 
Конгресслерди өткериўдеги әдеттеги интервал үш жыл болған. Бирақ дүньялық 
урыс жыллары үлкен паузалар да орын алған. 1911-жылдан 2012-жылға шекем 
Брюссель қаласында физика бойынша 25, ал химия бойынша 22 Сольвеев конгресси 
болып өткен. 
Биз А.Эйнштейнниң квантлық механика жөниндеги көз-қарасларын баянлаўға 
қайтып келемиз. Ол Копенгагенлик интерпретацияның тәрепдарларының 
"зәрүрликтен жақсы нәрсени" ислеўге тырысатуғынлығын, ал итималлықлық 
характердиң 
бизиң 
микропроцесслердиң 
физикалық 
мәнисин 
толық 
түсинбеўимиздиң себеби екенлигин дағазалады. Ол "Қудай асық ойнамайды" 
(немисше Der Herrgott würfelt nicht) деп айтқан. Ал жуўап ретинде оған Нильс 
Бор: «Эйнштейн, қудайға нени ислеўдиң керек екенлигин көрсетпе" деген. Эйнштейн 
"Копенгагенлик интерпретацияны" тек ўақытша интерпретация, ал ўақыттың өтиўи 
менен микродүньяның теориясы раўажланады ҳәм нәтийжеде итималлықлық 
интерпретацияға ийе емес квантлық механика қәлиплеседи деп есаплады. Оның өзи 
дара нәтийжеси квантлық механика болып табылатуғын детерменистлик сызықлы 
емес теорияны дөретиўге тырысты. 
Квантлық механикада "Копенгагенлик интерпретация" ҳәзирги күнлерге шекем 
әҳмийетин жоғалтпады.