«график диктант» методикаси

Қониқарли

Болалар нақш машқини мустақил бажарганларидан сўнг психолог айтади: «Кейинги нақшни чизамиз. Қаламларни олинг. Энди қаламларни кейинги нуқтага қўйинг. Тайёрланинг, диктантни бошлаймиз. Бир катак юқорига. Бир катак ўнгга. Бир катак юқорига. Бир катак ўнгга. Бир катак пастга. Бир катак ўнгга. Бир катак пастга. Бир катак ўнгга. Энди ҳудди шу расмни чизишни ўзингиз давом эттиринг». Ҳамма болалар ҳам нақш расмини «англаб» олмасликлари мумкин. Расмни англаб олган болалар топшириқни бажаришни мустақил тугаллайдилар.

Қониқарсиз

Одатда бундай болалар «Мен қандай расмлигини тушундим» ёки «Мен чизишни қандай давом эттиришни биламан» дейдилар. Болаларнинг бундай ибораларини маъқуллаш ва топшириқни мустақил якунлашни таклиф этиш керак. Нақшни англаб олишга қий-налган болалар учун психолог бутун расмни аста-секин ва чидам билан айтиб туриши керак.

Ҳамма болалар топшириқни бажариб бўлганларидан кейин психолог шундай дейди: «Кейинги нақшни чизамиз. Диққат. Учта катак юқорига. Битта катак ўнгга. Иккита катак пастга. Битта катак ўнгга. Иккита катак юқорига. Битта катак ўнгга. Учта катак пастга. Битта катак ўнгга. Иккита катак юқорига. Битта катак ўнгга. Энди нақшни ўзингиз давом эттиришга уруниб кўринг».
Учинчи топшириқ энг мураккаб ҳисобланади. Шунинг учун психолог ташхис жараёнида эътиборли бўлиши ва болаларга топшириқни бажаришда далда бериб туриши керак.


Изоҳ
Топшириқни бажаришни баҳолашда қуйидагилар ҳисобга олинади:

• 
  бола вербал кўрсатмани қабул қила олдими ёки психолог топшириқни бажаришни қоғозда ёки доскада кўрсатдими;
  
• 
  бола қатор охиригача топшириқни тўғри бажардими;
  
• 
  ишнинг қайси босқичида бола расм чизишнинг мантиқий қонуниятини «англаб» етди;
  
• 
  топшириқни бажариш динамикаси оддийдан мураккабга — учинчи график расмда такрорланиш даврийлиги кескин мураккаблашади;
  
• 
  кучга — қаламни босиш заифлигига, юмшоқлигига, топшириқни бажаришидаги енгилликка алоҳида эътибор берилади.
  

Лойиҳавий методикалар натижаларини таҳлил қилишда қаламни қаттиқ босиш — юқори безовталаниш белгиси, заиф босиш — ўзига, ўз кучига, имконият-ларига ишонмаслик белгиси ҳисобланади.
Агар бола ҳар бир расмни бажаришда уни қатор охиригача хатосиз етказган бўлса, у ҳолда ўрганиш савияси яхши деган хулосага келиш мумкин. Агар у хатога йўл қўйган бўлса, у ҳолда психолог хато хусусиятларига эътибор бериши керак. Агар расм катталашса ёки кичиклашса — бу ўлчам ва шаклни қабул қилиш бузилганлиги ҳақида гувоҳлик беради. Агар расм юқорига ёки пастга «кетса», бу намунага узоқ вақт тақлид қила олмасликни билдиради. Бу ерда гап намунага амал қилиш кўникмасинингтурғун шаклланганлиги ҳақида бораяпти. Масалан, шунга ўхшаш хатоларга йўл қўядиган бола келгусида ёзиш малакаларини шакллантириш бўйича ўқув вазифаларини бажараётганда таклиф этилган ёзув элементини қатор охиригача етказа олмайди. Бундай болаларга қатор ўртасига ҳарфни ёки ёзув элементи-ни яна бир марта ёзиб қўйиш тавсия этилади. Учинчи топшириқетарлича мураккаб бўлганлиги сабабли, болалар унинг биринчисини иккитасидан ёмонроқ бажарадилар. Бундай болаларга яна бир нақшни (психолог ўзи ўйлаб топган) бажаришни таклиф этади. Шундан сўнг яна учинчи мураккаб машқни бажаришга қайтиш мумкин. Агар бола яна бажара олмаса, у ҳолда боланинг ўқитилиш савияси етарлича паст деб тахмин қилиш мумкин. Ўқитувчилар ва ота-оналарга ўқув вазифаларини бажаришда болаларни шошилтирмаслик тавсия этилади.