Graduate qualifying work

Ikkinchi bob
Iqtisodiyoti biznikiga oʻxshash boʻlgani uchun bu boradagi Rossiya tajribasiga 
bagʻishlangan.
Uchinchi bob
qarzlarni boshqarish bo'yicha O'zbekistonning haqiqiy ishi haqida hikoya qiladi.
5

---

I-BOB. CHET ILKNING KONSEPTUAL VA NAZARIY ASOSLARI.
BARQAROR UZOQ MUDDAT IQTISODIYOTDA QARZLARNI BOSHQARISH
O'SISh
1.1 Tashqi qarzning roli va ahamiyati va uning rivojlanishiga ta'siri
Mamlakat
Tashqi davlat qarzi xorijiy davlatlar, tashkilotlar va jismoniy shaxslar oldidagi qarzdir. 
Bu qarz mamlakat uchun eng katta yukdir, chunki u qarz va qarzning o'zi bo'yicha foizlarni 
to'lash uchun qimmatbaho tovarlarni berishi, muayyan xizmatlarni ko'rsatishi kerak. Shuni 
ham unutmaslik kerakki, qarz beruvchi odatda ma'lum shartlarni belgilaydi, shundan so'ng 
kredit beriladi.
Har qanday davlatda tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda tashqi iqtisodiy 
qarz shakllanadi, bu davlatning mamlakat norezidentlari oldidagi to'plangan qarzidir. 
Tashqi iqtisodiy qarzga quyidagilar kiradi:
1) mamlakatning xalqaro moliya oldidagi tashqi iqtisodiy qarzi
tashkilotlar;
2) mamlakatning boshqa moliya institutlari oldidagi tashqi iqtisodiy qarzi;
3) xususiy kreditorlar oldidagi tashqi iqtisodiy qarz.
Iqtisodiyot tizimi beqaror bo‘lgan davlatning yalpi ichki mahsulotiga davlat 
tashqi qarzining ta’sirini aniqlash juda qiyin. Bu davlatlar qatoriga MDH 
davlatlarining aksariyati kiradi. Ta'sirning ta'sirini aniqlashdagi qiyinchilik qarzga 
bog'liq bo'lmagan muammolarning natijasi bo'lgan tez-tez iqtisodiy tanazzul va 
inqirozlar bilan bog'liq. Bu mamlakatlarda bunday iqtisodiy to'qnashuvlarning asosiy 
sababi tashqi qarz sifatida ko'rilmoqda.
Davlat tashqi qarzlari ma'lum darajada iqtisodiy rivojlanish resurslarini oshiradi, 
lekin shu bilan birga ularga xizmat ko'rsatishni (qarzning asosiy summasini to'lash va 
foizlarni to'lash) ham nazarda tutadi. Xalqaro kreditning pul va moliyaviy shartlarini 
aniqlagan holda, kreditor kreditga layoqatliligi (qarz oluvchining kredit olish qobiliyati) va 
to'lov qobiliyatidan (qarz oluvchining kredit olish qobiliyatidan) kelib chiqadi.
6

---

qarz oluvchining o'z majburiyatlarini o'z vaqtida va to'liq to'lash qobiliyati). Yaqinlashib 
kelayotgan to'lov qobiliyati inqirozining belgisi davlat tashqi qarziga xizmat ko'rsatish bo'yicha 
to'lovlar jadvalining buzilishi hisoblanadi.
Mamlakatning real iqtisodiy holatini aniqlash uchun nisbiy qiymatlar, xususan, 
davlat tashqi qarzining YaIMga nisbati qo'llaniladi. Davlat qarzining yalpi ichki 
mahsulotga nisbatan miqdori mamlakat iqtisodiyotining muhim ko'rsatkichidir. 
Davlat qarzini shakllantirish va qo'llab-quvvatlash bo'yicha moliyaviy munosabatlar 
davlat moliyasining holatiga, mamlakatning investitsion muhitiga, iste'mol tarkibiga, 
xalqaro hamkorlikning rivojlanishiga va davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy hayotining 
boshqa ko'plab elementlariga ijobiy va salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. jamiyat. 
Davlat qarzi mamlakatni yanada rivojlantirishda ko‘p qirrali rol o‘ynaydi. Bu 
mamlakat ichida sodir bo‘layotgan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga ijobiy va salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. Davlat tashqi qarzi qancha ko'p bo'lsa, uning milliy iqtisodiyotga ta'siri 
shunchalik og'ir bo'ladi. moliya sektori va mamlakatning yanada iqtisodiy rivojlanishi. 
Davlat tashqi qarzining mamlakat iqtisodiyotiga ta’sirini hisobga olgan holda, davlat 
tashqi qarzining haddan tashqari o‘sishi davlat byudjeti va mamlakatning xalqaro 
kredit layoqati uchun xavfli ekanligini hisobga olish zarur.
Tashqi qarzning Nigeriyaning iqtisodiy ko'rsatkichlariga ta'sirini ba'zi taniqli 
modellar bilan izohlash mumkin. Harnod-Domar modeli shuni ko'rsatadiki, bu o'sish 
investitsiyalardagi ichki va tashqi tejamkorlik hisobiga mavjud resurslar bilan 
belgilanadi. Bu model shuni ko'rsatadiki, kapital oqimi tashqi qarz bo'yicha foiz 
to'lovlaridan past bo'lsa, tashqi jamg'armalar salbiy natijalarni ko'rsatib, investitsiya 
jamg'armalarining standart modeli taklif qilganidek, past o'sishga olib keladi.
T-Gap modeli ham ushbu tadqiqot uchun dolzarbdir. Model shuni ko'rsatadiki, valyuta 
almashinuvi muhim import qilinadigan resurslar va rivojlanish uchun asosiy vositalar uchun talab 
qilinishi mumkin, sof valyuta mavjudligining pasayishi esa investitsiyalarni qisqartirish orqali 
o'sishni ko'rsatishi mumkin. (Jahon banki hisoboti, 1990).
7

---

Osei (1995) ta'kidlashicha, qarz muammolari ko'pincha o'sishning umumiy qarz modeli 
deb ataladigan narsaga kiradi. Ushbu model qarz barqarorligi bilan bog'liq muammolarni hal 
qilish uchun ishlab chiqilgan bo'lib, qarzlar qarzdor mamlakatlarning farovonligiga qanday va 
qanchalik ta'sir qilishini ta'kidlaydi.
Avramovich (1964) kabi mualliflar; King (1968) va Solomon (1977) tadqiqotlari Xarrod-
Domar o'sish modeli kontekstida rivojlanayotgan mamlakatlarning qarz qobiliyati to'g'risida 
xulosa chiqarishga asoslangan edi. Ushbu model qarz holatining vaqt o'tishi bilan qanday 
o'zgarishini ta'kidlaydi. Dhonle (1979), Loser (1977), Naggy (1978) Feder va Just (1977) 
mamlakatlarning qarzga xizmat ko'rsatishda qiyinchiliklarga duchor bo'lgan holatlarini 
o'rganib chiqdilar. Biroq, ular qarzga xizmat ko'rsatish talablari bilan bog'liq holda qarzdor 
iqtisodiyotning tashqi ko'rsatkichlariga e'tibor qaratdilar. Biroq, Weiss (1981), Feder and Ross 
(1982), Sak and Cohan (1982) kabi mualliflar kredit xatti-harakatlariga ta'sir qiluvchi omillarni 
Kohan (1985), Solis and Zedelo (1985) va Van Wyenbergen (1989) bilan bog'laydilar - Tashqi 
qarz uzoq muddatli o'sish bilan.