Graduate qualifying work

III-BOB. O‘ZBEKISTONNING UZOQ MUDDATLI BARQAROR IQTISODIYoTIGA 
ERISH UCHUN TAShQI QARZ SIYosatidagi YANGI QADAMLARI.
RIVOJLANISH
3.1 O‘zbekistonning tashqi qarzi tahlili
O‘zbekistonning davlat va tashqi qarzlari darajasi o‘tgan yillardagi past darajadan so‘nggi 
yillarda tez o‘sdi. Umumiy PPG qarzi 2018 yil oxiridagi 9,9 milliard AQSh dollaridan (YaIMning 20,3 
foizi) 2020 yil oxirida 21,0 milliard AQSh dollariga (YaIMning 37,8 foizi) oshdi. Xuddi shunday, jami 
tashqi qarz (davlat va xususiy tashqi qarz summasi) 2018 yil yakunidagi 17,0 milliard AQSh 
dollaridan (YaIMga nisbatan 34,3 foiz) 2020 yil yakunida 32,9 milliard AQSh dollariga (YaIMga 
nisbatan 58,4 foiz) oshdi. Ushbu o'sishlar, birinchi navbatda, tashqi qarzning deyarli uchdan ikki 
qismini va umumiy PPG qarzining 98 foizini tashkil etuvchi PPG tashqi qarzining oshishi bilan 
bog'liq.
2019 yilda davlat tashqi qarzlari loyihalarni moliyalashtirish hisobiga amalga oshirildi. PPG 
tashqi qarzining o'zlashtirilishi 6,3 mlrd. AQSH dollarini (YaIMga nisbatan 11,0 foiz) tashkil etdi. 
Byudjet qo‘llab-quvvatlashi sifatida 4,4 milliard AQSh dollari (YaIMning qariyb 8 foizi va jami 
o‘zlashtirilgan mablag‘ning 70 foizi) moliyalashtirilgan loyihalar va 1,8 milliard AQSh dollari (YaIMning 
qariyb 3 foizi va jami o‘zlashtirilishining 30 foizi) o‘zlashtirildi. Bunga Oʻzbekistonning 1 milliard 
dollarlik yevroobligatsiyalarning birinchi chiqarilishidan tushgan tushumlar kiradi. Ushbu to'lov 
darajasini saqlab qolish qiyinligini e'tirof etgan holda, hukumat PPG tashqi qarz majburiyatlari 
bo'yicha yillik cheklovni 4 milliard AQSh dollari miqdorida belgiladi.
2020 yilda COVID inqirozini bartaraf etish uchun hukumat sog'liqni saqlash, ijtimoiy 
yordam, investitsiyalar va iqtisodiyotni boshqa qo'llab-quvvatlash uchun xarajatlarni oshirdi. 
PPG tashqi qarz majburiyatlari bo'yicha yillik limit yengillashtirildi va o'zlashmalar 5,3 mlrd. 
Umumiy byudjet taqchilligi 2019-yildagi YaIMning 4 foizidan 2020-yilda YaIMning 4½ 
foizigacha o‘sdi. Byudjetni qo‘llab-quvvatlash sifatida foydalanilgan tashqi qarzlar ulushi 
qariyb 50 foizga oshdi. 2020-yil oxirida hukumat 750 million dollarga yaqin suveren 
obligatsiyalarni muvaffaqiyatli joylashtirdi. Bunga 555 million AQSH dollari, 10 yillik 
yevroobligatsiya va 2 trillion soʻm (192 million AQSH dollari), 3 yillik soʻmlik obligatsiyalar 
kiradi. AQSh dollari yevroobligatsiyalari 3,7 foiz stavkada chiqarildi
darajasi. 2021-yil fevral oyi boshida u 3,6 foiz daromadli, taxminan 240 dona savdoni amalga oshirdi.
42

---

AQSh g'aznachiligidan yuqori ball. So‘mdagi obligatsiya 14,5 foizli foiz stavkasi bilan 
chiqarilgan va 2021-yil fevral oyi boshida 14 foiz atrofida sotuvga chiqarilgan.
So'nggi bir necha yil ichida xususiy tashqi qarz ham sezilarli darajada oshdi. 2017 yilda savdo 
va valyuta liberallashuvi natijasida ko'plab firmalar kapital tovarlarni xarid qilishni ko'paytirdi, bu 
2018 yilda 3 milliard AQSh dollariga va 2019 yilda 2 milliard AQSh dollariga oshdi, ularning bir qismi 
chet eldan qarz olgan davlat banklari tomonidan moliyalashtirildi. 2020-yilda xususiy tashqi qarz 3,7 
milliard AQSh dollariga (YaIMning 6½ foizi) o‘sdi va 2020-yil oxirida 12,2 milliard AQSh dollarini 
(YaIMning 21 foizi) tashkil etdi. Davlat banklari 2020 yilda ichki kredit kengayishini moliyalashtirish 
uchun tashqi qarz olishni sezilarli darajada kengaytirdi, chunki hukumat siyosat kreditlarini 
qisqartirdi.
20
20
O‘zbekiston Respublikasi: 2021 yil IV-modda Maslahatlashuv-Press-reliz;s-69 .IFM
43

---

So'nggi yillarda jadal o'sishga qaramay, qarz yuki qulay muddat va to'lov shartlari bilan maqbul darajada. O‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligining dastlabki hisob-kitoblariga ko‘ra, 2021-yil 1-yanvar holatiga O‘zbekistonning jami davlat va 
davlat tomonidan kafolatlangan qarzi 21,1 milliard dollarni tashkil etib, yalpi ichki mahsulotning 36 foiziga yaqindir. (2-
chizmaga qarang). Nominal (so‘mda) o‘tgan yilning shu davriga nisbatan qariyb 60% o‘sishi (qarzning YaIMga nisbatan 7 foizga 
o‘sishiga teng) 2019-yil fevral oyida 1 milliard AQSh dollari miqdoridagi suveren yevroobligatsiyalar emissiyasi, investitsiyalar 
bilan bog‘liq qarzlar va kafolatlar tufayli yuzaga keldi. , mahalliy so'mlik obligatsiyalar chiqarish, shuningdek, yil davomida milliy 
valyutaning qadrsizlanishi. Qarz tarkibiga kelsak, Valyutadagi qarzlarning (ichki qarzning 97% dan ortig'i va tashqi qarzning 
100% dan ortig'i) keng tarqalganligi milliy valyuta kursining yuqori o'zgaruvchanligini hisobga olgan holda asosiy xavf omili 
bo'lib qolmoqda, so'mdagi obligatsiyalar esa umumiy qarzning atigi 1 foizini tashkil qiladi. Biroq, bu risklar tuzilma tomonidan 
muddati va kreditorlarning turlari bo'yicha qisman yumshatiladi. Umumiy qarzning qariyb 32 foizi xorijiy hukumatlar va davlat 
institutlari (asosan Xitoy va Yaponiya), 33 foizi xalqaro moliya institutlari tomonidan imtiyozli shartlarda (51 foiz Osiyo 
taraqqiyot banki va 37 foiz Jahon banki) to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari, bizning fikrimizcha, “2020-2022-yillarda davlat qarzini 
boshqarish strategiyasi”ning amalga oshirilishi natijasida davlat qarzi siyosati sezilarli darajada yaxshilandi, bunda yangi qarzlar 
boʻyicha cheklovlar belgilab, oʻrta muddatli qarz yuki limitlari, shuningdek, siyosatning shaffofligini yaxshilaydi. 2020-yil uchun 
yangi tashqi PPG qarzlarini jalb qilish 4 milliard dollar bilan cheklangan; Davlat dasturlari uchun tashqi qarzlar esa 1,5 mlrd. 
AQSh dollari bilan cheklangan. Umuman olganda, biz qarz yuki 2020 yil oxirigacha sekinroq sur'atlarda o'sishini kutmoqdamiz, 
lekin agar hukumat yangi joriy etilgan cheklovlarga rioya qilsa va makroiqtisodiy muhit barqaror bo'lsa, maqbul darajada 
qoladi. Biz hali ham davlatning davlat korxonalari va davlat korxonalarining qarzlari bilan bog'liq shartli majburiyatlarining 
yuqori darajasini kuzatmoqdamiz, ammo yaqinda hukumat tomonidan e'lon qilingan xususiylashtirish dasturini amalga 
oshirish natijasida bu risklar kamayishi kutilmoqda. biz qarz yuki 2020 yil oxirigacha sekinroq sur'atlarda o'sishini kutmoqdamiz, 
lekin agar hukumat yangi joriy etilgan cheklovlarga rioya qilsa va makroiqtisodiy muhit barqaror bo'lsa, maqbul darajada 
qoladi. Biz hali ham davlatning davlat korxonalari va davlat korxonalarining qarzlari bilan bog'liq shartli majburiyatlarining 
yuqori darajasini kuzatmoqdamiz, ammo yaqinda hukumat tomonidan e'lon qilingan xususiylashtirish dasturini amalga 
oshirish natijasida bu risklar kamayishi kutilmoqda. biz qarz yuki 2020 yil oxirigacha sekinroq sur'atlarda o'sishini kutmoqdamiz, 
lekin agar hukumat yangi joriy etilgan cheklovlarga rioya qilsa va makroiqtisodiy muhit barqaror bo'lsa, maqbul darajada 
qoladi. Biz hali ham davlatning davlat korxonalari va davlat korxonalarining qarzlari bilan bog'liq shartli majburiyatlarining 
yuqori darajasini kuzatmoqdamiz, ammo yaqinda hukumat tomonidan e'lon qilingan xususiylashtirish dasturini amalga 
oshirish natijasida bu risklar kamayishi kutilmoqda.
44

---

2021-yil 1-yanvar holatiga tashqi davlat qarzi miqdori 21,1 milliard dollarni yoki yalpi ichki mahsulotga nisbatan 
36,5 foizni tashkil etdi (60 foizi muhim hisoblanadi).
Har yili imzolangan kredit shartnomalari miqdori kamayib bormoqda: agar 2019 yilda 9 milliard dollarga yaqin 
mablag‘ jalb qilingan bo‘lsa, 2020 yilda 5,3 milliard dollarni tashkil etadi. Joriy yil uchun belgilangan chegara 5 milliard dollarni 
tashkil etadi.