Gps нинг халқ хўжалигида қўлланилиши

Сигналларни тарқалишида ва қабул қилинишидаги техник хатолар

GPS сигналларининг тарқалишида ва қабул қилинишидаги турли хил техник хатолар туркуми мавжуд бўлиб, уларга қуйидагилар мисол бўлади:

а) Ер шарининг айланиши натижасида.
Сунъий йўлдошларнинг координаталари маълум фурсат мобайнидаги вақтда геоцентрик координаталар системасига нисбатан аниқланади. Сунъий йулдошдан приёмникгача бўлган масофага сигнал (радиотўлқиннинг) тарқалиш вақтида ер ўз ўқи атрофида айланиши натижасида номаълум микдорга приёмник ўз ўрнини ўзгартиради. Сунъий йўлдошдан приёмникгача бўлган масофага сигналнинг (радиотўлқиннинг) тарқалиш вақти тахминан 0,07 ÷0,08 секундни ташкил этади, ер шари бу вақт ичида 1",5 бурчакга бурилади, приёмник бўлса 40÷50 метрга. Шунинг учун сунъий йўлдошнинг ёки приёмникнинг координаталар системасини ягона вақтга келтириш зарурияти туғилади. Агар приёмник координатаси сигнал тарқалиш вақтида X ,Y, Z ларни ташкил этган бўлса, сигнал қабул қилинган вақтга координаталар X' ,Y', Z' кўринишида бўлади, уларнинг узаро муносабатини тақрибан қуйидагича келтириш мумкин:

бу ерда α = ωеτ - ернинг айланиш ўқи атрофида айланиш бурчаги τ сигналининг тарқалиш вақти.

б) Релятивистик эффектлар учун ҳам тузатмалар киритиш зарур
GPS системасида вақт шкаласини аниқловчи асосий соат ва сунъий йўлдошда ўрнатилган соатлар бир хил бўлмаган тезликда ва ҳар хил гравитацион потенциалда ҳаракатланади. Релявистик эффект сунъий йўлдошдаги генератор частотасини силжишига сабабчидир (сунъий йўлдош генераторининг асосий частотасининг силжиш қиймати 0,0045 Гц) силжиш қиймати кичик ўзгармас компонентга эга ва у сунъий йўлдошнинг баландлигига боғлиқ.

кўрсатилганидек приёмник сунъий йулдошдан сигналларни ердан, атрофдаги жисмлар (уйлар, дарахт ва хакоза) дан қайтган ёки синган сигналларни қабул қилиши мумкин.

Фараз қиламизки, йўлдошдан қабул қилинган сигналлар қўйидаги формулала орқали ифода этилади.
А٥ = А ∙ cos φ ٥
Синган, қайтган сигналлар қуйидагича ифодаланади.
А R = кA ∙ cos ( φ + φ )
бу ерда К – қайтган радиотўлқинлар коэффиценти (0 < К < 1),
А – йўлдошдан келаётган сигнал амплитудаси,
ג А– қайтган сигнал амплитудаси,
φд – сигнал даврийлиги,
φд + φ – синган сигнал даврийлиги.
Сигналлар йиғиндиси қуйидагича бўлади:
А = Ад + Ая = ג А cos (φд + ∆ φ)
Синган сигналлар таъсирини йўқотиш учун синган сигналларини ҳисоб-китобдан олиб ташлаш лозим.
г) геодезик таянч нуқтасида ўрнатилган приёмник антенасининг баландлигини ўлчаш натижасидаги хатолик
1- антенна баландлиги; 2 - антеннанинг қия ўлчагандаги баландлиги
GPS ўлчовлари натижасида координаталар ва приёмник антеннасининг фаза маркази координаталари фарқини аниқлаш мумкин. Бунинг учун приёмник антеннасининг фаза маркази координаталаридан геодезик пунктга ўрнатилган антенна координатасига ўтиш керак ва антенна баландлигига тузатма киритиш керак. Декарт координаталар системаси Х, Y ва Z геодезик отметка Н даги ўзгаришни қуйидагича аниқлаш мумкин:
Бу ерда приёмник антеннасининг фазали координаталарига тузатма;
h – антенна баландлиги.
Изланган тузатмани топиш учун тўғри бурчакли координаталар системасидан эгри чизиқли WGS-84 координаталар системасига ўтиш зарур. Антенна баландлиги учун координаталар ортирмасига тузатмани қуйидаги формула орқали ҳисоблаш мумкин:
Приемник антеннасини баланлигини ўлчашда 2 – хил ўлчаш мумкин.
а) вертикал.
б) қия.
Бу шартни приёмник хотирасига агар имконият бўлса ёки компьютерда дастур орқали тузатилади.
Қуйидаги формула орқали ҳисоблаб чиқарилади.
бу ерда h – антенна баландлиги ( вертикал ўлчанганда ); h¹ - қия ўлчанганда; r – антеннанинг радиуси.