Gorizontal shpindelli paxta terish mashinalrini ishlash texnologiyasi

Kusak chuvish va paxta tozalash mashinalari
Respublikamizda kuzda paxta xosilining ayrim kismi tulik pishib ulgurmasdan kusak xolatida koladi. Bundan tashkari, ochilgan paxtani mashinalar yordamida terish jarayonida xosilning bir kismi yerga tukilib koladi. Kusaklarni va yerga tukilgan paxtani xam terib olish maksadga muvofikligi sababli, ularni tozalash talab kilinadi. Dalada kusak va tukilgan paxtani tozalash uchun kusak chuvish mashinalari kullaniladi.
Kusak chuvish mashinalari soatiga 700…900 kg gacha kusakni, 500 kg gacha yerga tukilgan paxtani, 1500 kg gacha mashinada terilgan paxtani tozalaydigan turlari keng tarkalgan. Bu mashinalar uzulksiz ishlatilib, traktorning kuvvat olish validan yoki maxsus elektrodvigatellardan xarakatlantiriladi.
Kusak chuvish mashinasining asosiy kismlari 58 - rasmda keltirilgan bulib, u pnevmatik xavo surish trubasi bor xavo separatori, ta’minlagich, kusakni chakib xas-chupdan tozalash kurilmasi, asosiy separatorlar, barg ajratgich, yuklash pnevmotransportyori, yuritma, elektr jixozlar, rama, pnevmatik gildiraklar va tirkash kurilmalaridan iborat.

rasm. UPX-1,5 V kusak chuvish mashinasining tuzilishi:
1-maydon; 2-tishli katta baraban; 3 va 7-vakuum-klapan; 4-xas-chup ajratkich; 5-chakish barabanining turi; 6-chakish barabani; 7-parrakli kichik baraban; 8-arrali urta baraban; 9-arrali kichik baraban korpusi; 10-zichlash plankasi; 11-kaytarish barabani; 12-arrali katta baraban; 13-arrali katta baraban tusigi; 14-yukoridagi ajratkich; 15-yuklash moslamasi; 16 va 18-plankali barabanlar; 19-barg ajratkich korpusi; 20-kichik tishli baraban; 21-tusik; 22-chutkali baraban; 23-arrali kichik baraban; 24-pastki ishkalash barabani; 25-chikindi tuplagich; 26-yukorigi ishkalash barabani; 27-tusik; 28-asosiy separator turi; 29-old gildirak vilkasi; 30-gildirak uki;31-gildirak; 32-saklash plankasi; 33-bolt; 34-pritsep; 35-ta’minlash valiklari; 36-ventilyator
Mashina kuyidagi tartibda ishlaydi. Xas-chup aralashgan paxta yoki kusak yuklash moslamasining pnevmatik trubasiga ventilyator 36 (58-rasm) xosil kilgan xavoning surish kuchi bilan uzluksiz kirib turadi. Paxtali kusakni separatorga keltirgan xavo okimi turning teshiklaridan utayotgan paxta va kusakka ilashmagan mayda xas-chuplar xamda chang ventilyatorga utadi, sungra vakuum klapan 3 ga, bundan esa ta’minlash bunkeriga tushadi. Ta’minlash bunkeridagi zaxira massa mashinani bir meyorda ta’minlab turish uchun yetarli, ya’ni ta’minlagich valiklari paxta bilan koplanadigan mikdorda bulishi kerak. Bunkerning ostiga bir-biriga karab aylanadigan ta’minlash valiklari urnatilgan bulib, ular bunkerdagi massani ilashtirib olib xas-chup ajratish barabaniga mashinaning ishlash kengligi buyicha bir meyorda uzatib turadi. Xas-chup ajratish barabani paxta va kusakni shakldor tur ustidan olib utib, mayda xas-chupini ajratadi, chala chakilgan kusaklarni parrakli chakish barabaniga uzatadi. Chakish barabani 6 paxtani kichik baraban 7 ga tashlaydi, bu baraban paxtani shakldor tusik xosil kilgan chiganoksimon tirkishdan utkazib, paxta katlamini tekislaydi, arrali baraban 8 paxtani tishlariga ilintiradi va ayni vaktda yirik aralashmalarni ajratadi. Ajralgan yirik aralashmalar arrali baraban 8 sirtiga urilib, undan chakish barabani 6 parraklari ostiga kaytadi, sungra chikindilar separatorining arrali kichik barabani 23 ga tushadi. Chikindilar separtorida ajralgan xas-chuplar chikindi tuplagich 25 ga utadi, sungra ventilyator 36 dan kelgan shamol mashinaning chap tomoniga xaydaydi. Arrali barabanlar 23 va 8 ning tishlariga ilingan paxtani chutkali baraban 12 esa kontrol separatorga tashlaydi.
Katta arrali baraban 12 uziga ilingan paxtani zichlash plankasi 10 ga keltiradi. Arrali baraban 12 uziga ilashgan paxtani kaytarish barabani 11 ga tashlaydi. Kaytarish barabani paxtada kolgan chikindilarni urib, arrali baraban 8 ustiga tashlaydi. Shunday kilib, bu chikindilar tozalanadigan paxta okimiga kaytadan kushiladi, lekin ular paxtaga ilashmaganligidan asosiy separatorda batamom ajralib, mashinadan chikadi.
Arrali katta baraban 12 tishlariga ilashgan paxta ajratish barabani 14 yordamida ajratib olinib, barg ajratgichga tashlanadi. Barg ajratgich yukorigi 16 va pastki 18 plankali barabanlardan iborat. Plankali barabanlar paxtani shakldor turlarining ichki sirtidan olib utadi, shu paytda paxtaga yopishgan mayda xas chuplar ajraladi. Yukorigi plankali baraban pastki plankali barabandan uzatilgan paxtani yana ajratish barabani 14 ga tashlaydi. Ajratish barabani esa yuklash moslamasining vakuum klapani 17 ga tashlaydi. Vakuum klapan parraklari uziga tashlangan paxtani trubaga uzatadi. Pnevmatik transportyordagi ventilyator trubada shamol xosil kilib, paxtani traktor pritsepiga tashlaydi.

Guzapoya yigish mashinalari

Paxtachilikda yigim-terim ishlari kompleksi guzapoyani yigishtirib olish bilan yakunlanadi. Bu urinda shuni xam kayd kilib utish kerakki, shu paytgacha guzapoyalar turli usullar bilan yigib olinar va turli maksadlarda ishlatilar edi. Guzapoyani daladan yigishtirib olish xalk xujaligi axamiyatiga ega bulgan asosiy masalalardan biridir. Endilikda sanoatda guzapoyalardan yanada unumlirok foydalanish maksadida ularni yigib olib va maxsus ishlov berib (zichlab) yogoch materiallari urnida ishlatish texnologiyasini yulga kuymokda. Shuningdek, guzapoyalardan ugit sifatida foydalanish uchun ular bir yula maydalanib, yer yuziga sepib ketiladi.
KV-4A va KV-3,6A guzapoya yulish-kator uyumlash mashinalarining asosiy farki ish organlarining joylashishidadir. KV-4A mashinasi ish organlari 60 sm li kator oralariga, KV-3,6 A mashinasida ish organlari 90 sm li kator oralariga moslab urnatilgan. Ular tuzilishi, ish jarayoni, sozlash tartibiga kura deyarli fark kilmaydi.
Guzapoya yulish-kator uyumlash mashinasi yunaltirish kolosniklari, diskli uzatkichlar, guzapoya tudalagich, yumshatgich, rama, ung va chap tortkilar va xarakat uzatish mexanizmidan iborat. Mashinaning ish organlari turtta uzatkich va turtta yumshatkichdan tashkil topgan.
Mashina dalada kator buylab xarakatlanayotgan paytda yunaltirgichlar turt katordagi guzapoyani uzatgichlar 3 ning (59-rasm) aylanib turgan barmokli kismlariga yunaltirib boradi. Guzapoyalar disklarning barmoklari bilan yunaltirgichning panjalari orasida kisilib, ish tirkishiga yunaladi. Shu paytda yumshatkichlar 1 ning panjalari tuprokni yumshatadi, guzapoyalarni bir oz kutarib ildizini kirkadi. Guzapoyalar ba’zan ildizi bilan sugiriladi.

Adabiyotlar:

1. 
   Shoumarova M.SH., Abdillayev T.A., Musayev D.M. Kishlok xujalik mashinalari atamalarining ruscha-uzbekcha lugati. Toshkent, «Fan», 1994.
   

1. 
   Klenin N.I., Sakun V.A. Selskoxozyaystvenniye i meliorativniye mashini. Moskva, «Kolos», 1980.
   

2. 
   Listopad G.YE. i dr. Selskoxozyaystvenniye i meliorativniye mashini. Moskva, Agropromizdat, 1986.
   
3. 
   Karpenko A.N., Xalanskiy V.M. Selskoxozyaystvenniye mashini. Moskva, Agropromizdat. 1989.
   
4. 
   Mirsaidov K.D., Nazirov N.D. Paxtachilik mashinalari. Toshkent «Ukituvchi», 1988.
   
5. 
   Gurevich L.A. va boshkalar. Traktorlar va kishlok xujalik mashinalari. Toshkent, Ukituvchi, 1989.
   
6. 
   Temirov I.G. Tarmokni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish (Ma’ruzalar matni tuplami), Toshkent, 1999.
   
7. 
   Temirov I.G. Meliorativ mashinalar va sugorish uskunalari. (Ma’ruzalar matni tuplami), Toshkent, 1999.
   
8. 
   Gurevich A.M., Sorokin YE.M. Traktori i avtomobili. Moskva, Kolos. 1980.
   
9. 
   Abdukuddusov O. Kishlok xujalik mashinalari fanidan dars ishlanmalari, Toshkent, «Ukituvchi», 1997.