Глоссарий диншунослик

ГЛОССАРИЙ
ДИНШУНОСЛИК - Диншунослик кишилик жамияти тарихий тараққиётининг муайян босқичида пайдо бўлган барча дин шаклларининг маънавий, ижтимоий, гносеологик ва психологик илдизларини, уларнинг таълимоти ва маросимчилиги, ижтимоий ҳаётдаги мавқеи ва ижтимоий функцияларини илмий жиҳатдан ўрганувчи фандир.
ДИН (арабча – ишонч, ишонмоқ) – борлиқни яратувчи ва бошқарувчи, адолатнинг юксак намунаси, моддий оламга хос бўлмаган ва айни вақтда баркамолликнинг олий кўриниши сифатида тушунилувчи олий мавжудотга, яъни худога нисбатан муносабат, тасаввур, урф-одат ва маросимлар мажмуидир.
ДИН ФАЛСАФАСИ - дин фалсафаси динни борлиқ, унинг моҳияти, асосий шакллари ва атрибутлари, инсон, унинг моҳияти ва табиати, жамият, табиат ва муносабати каби масалалар муносабати билан, фалсафага хос бўлган танқидийлик (Пиррон скептик методи), диалектика ва бошқа методлар асосида ўрганади.
Диний баҒрикенглик - (толерантлик) - хилма-хил диний эътиқодда бўлган кишиларнинг олижаноб ғоя ва ниятлар йўлида ҳамкор ва ҳамжиҳат бўлиб яшаши, кишилик жамияти равнақи йўлида хизмат қилишини англатади. ҳозирда бу ғоя эзгулик йўлида нафақат диндорлар, балки жамиятнинг барча аъзолари ҳамкорлигини назарда тутади. Диний бағрикенглик тинчлик ва барқарорликни мустаҳкамлаш, озод, ва обод Ватан қуришнинг муҳим шартидир.
ДИНИЙ СЕКТА (лотинча – таълим, йўналиш, мактаб) - ибодат қилувчилар гуруҳи сифатида диний ташкилотларнинг бир тури. Секта одатда илгари ҳукмрон бўлиб турган диний оқимга мухолифат тарзида, унинг бўлинишга юз тутиши натижасида вужудга келади. Натижада ушбу диннинг таълимотига, ташкилий тузилиши ва бошқа жиҳатларига қарши чиқа бошлайди. Уларни динларнинг дастлабки ҳолатидан, асл ақидаларидан қайтганликда айблайди.
ДИНИЙ ҒОЯлар- диний даъватлар, ақидалар, илоҳий қадрият ва мақсадлар ифодаланган қарашлар мажмуи. Улар турли динларнинг амал қилиш йўлини белгилаб олишда намоён бўлади. Диний ғоялар муайян диннинг мавжудлигини таъминлаб берувчи омил бўлиб хизмат қилади.
Диний ЭКСТРЕМИЗМ – экстремизмнинг диний соҳада номаён бўлиш шакли. Экстремизм лотинча «extremus» муаммоларни ҳал этишда ўта кескин чора- тадбирларни, фикр-ҳарашларни ёҳловчи назария ва амалиётни англатади. Диний соҳадаги экстремизм ҳам ана шу тамойилларга асосланади.
Диний экстримизм намоён бўлишига кўра ҳудудий, минтақавий, халқаро шаклларга бўлинади. Бундай қарашлар жуда қадимий илдизларга эга бўлиб, ҳеч қачон чегара билмаган, дин, миллат, ҳудудни тан олмаган, диний экстримизм барча динлар доирасида ривожланган. Диний экстримистик руҳдаги ҳарашларни буддизм, христианлик, ислом, католиклар, протестантлар, провославлар орасида бирдай учратиш мумкин. Диний эктремистлар қаерда фаолият кўрсатмасин, асосий мақсади диний давлатни барпо қилиш бўлиб, бу мақсадга ўзаро низолар, ихтилофлар, қуролли тўқнашувлар орқали яъни, қон тўкиш ва зўрлик билан эришишни кўзлайдилар.
Бу эса, мустақилликка ҳам, жамият тараққиётига ҳам катта ғов бўлади. Экстремистик гуруҳларнинг ягона мақсади ҳокимиятни қўлга олиш бўлиб, бу йўлда улар энг жирканч усулларни қўллашдан ҳам тап тортмайдилар. Бугунги кунга келиб нафақат ислом дунёси, балки бутун жаҳонда диний экстримизнинг асл қиёфаси тўла-тўкис намоён бўлиб қолмоқда.
Дунёда инсон хуқуқлари ва демократик тамойиллар устувор бўлиб бораётган, қонун ҳамда халқаро ҳуқуқ қоидалари мамлакатлар, халқлар, давлатлар орасидаги муносбатларнинг асосий тамойилига айланаётган ҳозирги даврда диний экстримизмга ўрин қолмаяпти. Аммо бу унга қарши курашмаслик, хушёрликни оширмасликни билдирмайди. Мазкур соҳада ҳам Президентимиз уқтирганлари каби огоҳлик, эзгу ғоялар йўлида кураш олиб бориш ҳаёт ва фаолиятнинг асосий мезони бўлиб қолмоқда.
ДОГМАТИЗМ - грекча сўз бўлиб, луғавий жиҳатдан «фикр», «таълимот», қарор маъноларини англатади; бирор бир фикр, таълимотни ўзгаришига шубҳа билан қаровчи оқим тарафдорлари, аниқроғи ақидаларга кўр-кўрона ишониш, унга ёпишиб олиш, ҳар қандай шароитда ҳам унинг ўзгаришига йўл қўймасликка ҳаракат қилиш.
ДУАЛИЗМ (лотинча dualis – икки) - оламнинг вужудга келиши, мавжудлик қонуниятлари ҳам руҳий–илоҳий, ҳам моддий асосга эгалигини эътироф этувчи таълимот.