Globallasi’wdi’n` unamli’ ha`m unamsi’z aspektleri Joba

---

Globallasi’wdi’n` unamli’ ha`m unamsi’z aspektleri
Joba: 
1.
Globallasi’wdi’n` ko`rinis formalari’
2.
Globallasi’wdi’n` unamli’ na`tiyjeleri
3.
Globallasi’wdi’n` unamsi’z aqi’betleri
4.
Globallasi’w protsessinin` insaniyat keleshegine ta`siri 
Tayani’sh tu`sinikleri:
globallasi’w, universallasi’w, integratsiya, gomogenlesiw, global til, global 
siyasat, global ma`deniyat, global ekonomika, global turmi’s ta`rizi, liberal globallasi’w, ko`p polyusli’ 
du`n`ya, bir polyusli’ du`n`ya, yeki polyusli’ du`n`ya, jer ju`zilik hu`kimranli’q. 
A`debiyatlar 
Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch. T., Ma`naviyat, 2008 
Ma`naviyat. Asosiy tushunchalar izohli lug`ati. T. G`.G`ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 
2009 
Milliy g`oya: targ`ibot texnologiyalari va atamalar lug`ati. T., Akademiya, 2007 
Utkin A.I. Globalizatsiya: protsess i osmi’slenie. – M.: Logos, 2001
Ochildiev A. Globallashuv va mafkuraviy tarbiya. //Xalq ta`limi, 2002, 6-son, 27-3-bet 
XXI a`sirdin` basi’nda insaniyatti’n` wo`zinin` mi’n`ji’llag`an tariyxi’ dawami’nda ushi’raspag`an 
mashqalalari’ menen betpe-bet keldi. woni’n` aldi’nda «Biz qayaqqa barati’rmi’z?», «Bizdi alda ne 
ku`tedi?», «Biz jasap qala alami’z ba?» kibi sorawlar turdi’. Adamzatti’n` wo`mir iskerliginin` barli’q 
tarawi’nda jag`day ta`shwishli boli’p qaldi’. Planetani’n` yadro uri’si’nda pu`tkilley joq boli’p ketiw qa`wipi, 
ekologiyali’q mashqalalar, bay ha`m qu`diretli Bati’s penen jarli’ ha`m ha`lsiz Shi’g`i’s wortasi’ndag`i’ 
qarama-qarsi’li’q, barli’q jerde zorawanli’q, ji’nayatshi’li’q, narkomaniya, SPID, ruwxi’y jarli’li’q, 
demorallasi’w, tsinizm, konformizm ha`m tuti’ni’wshi’li’q kul`ti si’yaqli’ qa`wipler qa`ter salmaqta. 
Ma`mleket da`rejesindegi agressivlik du`n`ya rawajlani’wi’ni’n` dominant tendentsiyalari’nan boli’p 
barmaqta. Na`tiyjede planetami’zdi’n` adamlari’ni’n` u`lken bo`leginde u`mitsizlik, pessimizm, 
apokalipsislik keypiyat wo`spekte. Futurologlar insaniyat kelesheginin` ha`r qi’yli’ kartinasi’n si’zbaqta 
ha`m, a`dette, wolar qayg`i’li’ tonlarda su`wretlenbekte: jer ju`zilik uri’s, resurslardi’n` kemeyiwinen a`ste-
aqi’ri’nli’q penen qurban boli’w, ruwxi’y jabayi’lasi’w, du`n`yani’n` permanent tu`rde wo`z-ara dushpanli’q 
qi’li’wshi’ tsivilizatsiyalarg`a bo`linip ketiwi. 
Son`g`i’ wonji’lli’qta du`n`ya iliminde qi’zg`i’n talqi’lani’p ati’rg`an mashqala globallasi’w mashqalasi’ 
boli’p tabi’ladi’. 
Globallasi’wdi’n` ma`nis-mazmuni’ni’n` yen` qi’sqa ani’qlamasi’ woni’n` adamzatti’n` bir pu`tin 
birlikke intergatsiyalasi’wi’ni’n` ob`ektiv, ta`biyiy protsessi yekenliginde. Globallasi’w tu`sinigi du`n`yani’n` 
zamanago`y integratsiyalasi’w basqi’shi’n atap ko`rsetedi, bul du`n`ya barg`an sayi’n wo`z-ara baylani’sli’, 
g`a`rezli ha`m barg`an sayi’n universal boli’p barmaqta. XXI a`sirde insaniyat wo`z rawajlani’wi’ni’n` jan`a 
basqi’shi’ – global du`n`ya da`wirine qa`dem qoydi’. 
Globallasi’w yen` da`slep du`n`yani’n bir bo`leginde ju`z berip ati’rg`an sotsialli’q protsesslerdin` 
barg`an sayi’n ko`birek da`rejede du`n`yani’n` basqa bo`leklerindegi ju`z berip ati’rg`an protsesslerdir 
ani’qlawi’nda ko`rinedi. Ken`isliktin` tarayi’wi’, qi’si’li’wi’, waqi’tti’n` pressleniwi, geografiyali’q ha`m 
ma`mleketlerarali’q shegaralardi’n` barg`an sayi’n ti’ni’qlasi’wi’ ha`m an`sat iyeleniwi ju`z beredi. 
Adamlar, kapitallar, tovarlar, xi’zmetler ha`m informatsiyalar ag`i’mi’ planeta boylap wo`siwshi 
intensivlikte aylanadi’. Jer ku`ta` «kishkene», bunnan shi’qti’ na`zik boli’p baradi’. Tariyxi’y wo`zgerisler 
tezligi ha`m dinamikasi’ tan` qalarli’q da`rejede wo`sedi. Jeke ali’ng`an adam wo`zinin` qi’sqa wo`miri 
dawami’nda ilgeri bir neshe a`sirlerge sozi’latug`i’n tariyxi’y wo`zgerislerdin` gu`wasi’ ha`m qatnasi’wshi’si’ 
bola aladi’.

---

Globallasi’w ja`miyetlik strukturalardi’n` birlesiw, universallasi’w protsessi si’pati’nda wo`zinin` 
teren` tariyxi’y tami’rlari’na iye. A`yyemgi da`wirde ha`m worta a`sirlerde-aq wo`zinde u`lken aymaqlar 
ha`m ko`plep xali’qlardi’ birlestirgen iri sotsialli’q ja`ma`a`tler wori’n alg`an: Parsi’lar ma`mleketi, 
Aleksandr Makedonskiy derjavasi’, Rim imperiyasi’, Shi’n`g`i’sxan ma`mleketi. Biraq bul ja`ma`a`tler 
ko`binese birgelki bolmag`an aymaqlardi’n` turaqsi’z siyasiy birlespeleri boli’p, bekkem bolmag`an ha`m 
sali’sti’rmali’ tu`rde az waqi’t wo`mir su`rgen.
XVI-XIX a`sirlerde integratsiyani’n`, yag`ni’y du`n`yani’n` ha`r qi’yli’ aymaqlari’ni’n` wo`z-ara 
ha`reketi ha`m wo`z-ara ta`sirinin` keskin jedelleslesiwi baslandi’. Bul jedellesiw Ulli’ Geografiyali’q 
ashi’li’wlar, kitap basi’p shi’g`ari’wdi’n` woylap tabi’li’wi’ ha`m tarqali’wi’, kapitalistlik ja`miyettin` payda 
boli’wi’ ha`m Bati’s evropada industrialli’q revolyutsiyani’n` payda boli’wi’ menen baylani’sli’ boldi’. Bul 
protsess 20 a`sirdin` aqi’ri’nda kommunikatsiyani’n` jan`a qurallari’n, a`sirese global informatsiyali’q 
texnologiyalardan paydalani’w, «salqi’n uri’sti’n`» tamamlani’p, SSSRdi’n` tarqali’p ketiwi, buri’ng`i’ 
sotsialistlik yellerdegi liberalli’q reformalardi’n` wo`siwi integratsiya tariyxi’nda alg`ashqi’ ret adamzatti’n` 
ha`r qi’yli’ bo`leklerinin` wo`z-ara ta`siri ha`m wo`z-ara ha`reketinin` pu`tkil planetani’ wo`zine qamti’p 
ali’wi’na yerisiwinde ko`zge taslanadi’. Mine usi’ momentten baslap globallasi’w so`zin woni’n` qatan` 
ma`nisinde qollani’p baslaw mu`mkin. Na`tiyjede insaniyatti’n barli’q bo`lekleri integratsiyalasqan bolap 
tabi’ldi’, biraq woni’n` ha`r qi’yli’ bo`lekleri – ha`r qi’yli’ da`rejede. Insaniyatti’n` integratsiyalasi’wi’ 
barg`an sayi’n ku`shlirek da`rejede dawam yetpekte.
Globallasi’w wo`zinin` zamanago`y ko`rinisinde ko`p qatlamli’ (ko`p da`rejeli) ha`m ko`p ta`repli 
sistema tu`rine iye. woni’n` ko`rinislerinin` tiykarg`i’lari’: global kommunikatsiya global ekonomika, global
siyasat, global ma`deniyat, global ilim, global til, global turmi’s ta`rizi.
Global kommunikatsiya. Kommunikatsiyani’n` jan`a qurallari’ jetilistirilgen yeskileri (reaktivli 
aviatsiya, televidenie, radio, Internet, uyali’ telefon) menen wo`z-ara ha`rekette ha`r qi’yli’ 
kontinentlerdegi adamlardi’ baylani’sti’radi’. Geografiyali’q tosi’qlar ha`m ma`mleketlik shegaralar 
sheginedi. Ken`islik ha`m waqi’t qi’si’ladi’, adamlar ha`m xali’qlar jaqi’nlasadi’.
Global ekonomika. Global ekonomika payda boladi’. Barg`an sayi’n ko`p sanli’ tovarlar ko`plegen 
yellerdin` ku`sh sali’wlari’ arqali’ wo`ndirilip baslaydi’. Birak payda boli’p ati’rg`an global ekonomikada 40 
mi’n transmilliy korporatsiyalar (TMK) basi’m boli’p, wolardi’n` basi’m ko`pshiligi AQSh, Bati’s evropa ha`m 
Yaponiya kapitali’na tiyisli. wolar wortasha ha`m u`lken bolmag`an yellerdin` ekonomikalari’n yekinshi 
plang`a i’si’ri’p taslaydi yamasa wo`zlerine bag`i’ndarap aladi’. Planetadag`i’ yen` iri 100 ekonomikali’q 
sub`ektlerden 51 i TMK ha`m tek g`ana 49 i’ yeller boli’p tabi’ladi’. Bul jerde «Coca Cola», «Ford Motor», 
«Philip Morris», «Mitsubishi», «General Motors», «Toyota» si’yaqli’ TMK haqqi’nda so`z yetilmekte.
«General Motors»ti’n` ji’lli’q aylani’si’ Tailand ha`m Norvegiyani’n` jalpi’ ishki wo`niminen arti’q,
«Ford»ti’n` aylani’si’ – Pol`sha, Gretsiya, Malayziyani’n`.
Global siyasat. Global siyasat payda boli’p, woni’n` yen` ta`sirshen` ha`m qu`diretli sub`ekti 
rawajlang`an bati’s ma`mleketleri ha`mja`miyeti, woni’n` lideri AQSh yesaplanadi’. Bati’s ma`mleketleri 
wo`zlerinin` ekonomikali’q ha`m a`skeriy qu`diretine tayana woti’ri’p, yaki wo`zlerinin` wog`ada 
ta`sirshen` xali’qarali’q sho`lkemlerin du`zedi (NATO, «jetilik»), yaki wolardi’ wo`zlerinin` aytqani’na 
ju`rgizedi (Tarifler ha`m sawda boyi’nsha Jer ju`zilik kelisim, Jer ju`zilik bank, xali’qarali’q valyuta fondi’, 
Xali’qarali’q rekonstruktsiya ha`m rawajlani’w banki). Milliy ma`mleketler bati’s ma`mleketleri 
ha`mja`miyetinin` global qu`direti aldi’nda sheginbekte. AQSh ha`m woni’n` awqamlaslari’ wo`z TMKni’n` 
ashko`zlik ma`pleri, wo`zlerinin` siyasiy ma`pleri ushi’n barg`an sayi’n betsizlershe xali’qarali’q huqi’q 
normalari’n buzbaqta ha`m suveren ma`mleketler, wolardi’n` xali’qlari’na qarsi’ ji’nayatlar islemekte. 
Buni’ Yugoslaviya ha`m Irakqa qarsi’ uri’slardan ko`riw mu`mkin. Bunday jag`daylarda SSSRdi’n` AQSh 
qarsi’ irkip turi’wshi’ sverxderjava, woni’n` agressiv siyasati’n irkiwshi, bati’sli’q yemes ma`mleketlerdin` 
xali’qlari’na yerkin rawajlani’w ushi’n imkaniyat beriwshi qu`diretli faktor si’pati’nda saplasti’ri’li’wi’ 
unamsi’z ta`sirlerin ko`rsetpekte.

---

Global ma`deniyat. Pu`tkil du`n`yani’ birlestiriwshi global ma`deniyat payda boladi’. Pu`tkil du`n`ya 
Gollivud kinoo`nimin tuti’nbaqta (ha`r qi’yli’ yellerde wol milliy kinobazari’ni’n` 60 tan 100% ine shekemin 
quraydi’), Garri Potter tuwrali’ kitaplardi’ woqi’ydi’, ko`binese anglichan tilles pop- i rok-muzi’kani’ 
ti’n`laydi’ ha`m t.b. Bayqaw qi’yi’n yemes, bul wo`nimlerdin` tiykarg`i’lari’ AQSh, Ulli’britaniya ha`m basqa 
da bati’s ma`mleketlerinde islep shi’g`ari’lg`an.
Global ilim. Xali’qarali’q akademiyali’q almasi’wlar, jer ju`zilik akademiyali’q infrastrukturani’n` 
rawajlani’wi’ (internatsionalli’q forumlar, jurnallar, baspalar) global ilimnin` payda boli’wi’na ali’p keldi.
Sotsiologiya basqa ilimler qatari’nda teoriyali’q bilimler sistemasi’ si’pati’nda da, ja`miyetlik institut 
si’pati’nda da global boli’p basladi’.
Global til. Global til – anglichan tili ju`zege keldi, bul tilde ha`r qi’yli’ yeller ha`m xali’qlar qari’m-
qatnasi’g`i’ a`melge aspaqta. wol ha`r qi’yli’ millettegi, rasadag`i’ adamlardi’ baylani’sti’ri’w menen birge, 
woni’n` ja`miyetlik turmi’sti’n` bir qatar tarawlari’nda (siyasat, biznes, ilim) ken` tarqali’wi’ rus, qi’tay, 
nemets, frantsuz, ispan si’yaqli’ rawajlang`an tiller ha`m basqa da tillerdin` pozitsiyalari’na qa`wip 
salmaqta. Son`g`i’lari’ni’n` ha`reket yetiw shen`beri ha`tteki wolardi’n` milliy aymaqlari’nda da tarayi’p 
barmaqta. Milliy tiller anglichansha kosmopolitikali’q slengler, sintaksislik kal`kalar menen pataslanbaqta, 
milliy tiller anglichan tili menen qospaq da`rejesine shekem degradatsiyag`a ushi’ramaqta.
Global turmi’s ta`rizi. Turmi’s ta`rizin global unifikatsiyalawg`a bolg`an turaqli’ tendentsiya ko`zge 
taslanbaqta: jer shari’ni’n` ha`r qi’yli’ mu`yeshinde adamlar birdey tamaqlardi’ jep, birdey kiyimlerdi 
kiymekte, birdey muzi’kani’ ti’n`lap, birdey kinolardi’ ko`rmekte. Informatsiyalardi’ da bir qi’yli’ g`alaba 
xabar qurallari’nan almaqta. Bunday global unifikatsiya turmi’sti’n` barli’q salasi’nda milliy wo`zlikti, 
jergilikli wo`zgeshelikti joq yetedi.
Bir qarag`anda globallasi’w ko`rinisleri mine usi’lardan ibarat. Biraq wolar menen shekleniw 
jetkiliksiz. Globallasi’w mashqalalari’ boyi’nsha pu`tkil jer ju`zilik sotsiologiyali’q, siyasiy, ekonomikali’q 
a`debiyatlardi’n` tiykarg`i’ kemshiligi wolardi’n` globallasi’wdi’n` usi’ ko`rinislerin tek su`wretlep 
beriwinde, biraq globallasi’w protsessinin` ma`nis-mazmuni’n teren` analizlep, woni’n` unamli’ ha`m 
unamsi’z sotsialli’q gumanitar aqi’betlerin ko`rsetip bere almawi’nda boli’p tabi’ladi’.
Pikirimizshe, bir qansha muqi’yatlap ha`m teren` analizlegenimizde globallasi’w wog`ada qarama-
qarsi’li’qli’ ha`m quramali’ protsess si’pati’nda ko`zge taslanadi’ ha`m wonda yeki tendentsiya wo`z-ara 
qarsi’ turadi’ ha`m gu`resedi. wolar – du`n`yani’ total globallasti’ri’w tendentsiyasi’ ha`m globallasi’wg`a 
qarsi’ turi’w, dezintegratsiyag`a umti’li’wg`a bolg`an kontrtendentsiya.
Bir ta`repten, globallasi’w – bul insaniyatti’n` birlesiwi ha`m integratsiyalasi’w protsessi boli’p, 
wog`an adamzatti’n` jasaw sapasi’ ha`m turmi’s da`rejesinin` wo`siwi, yellerdin` ekonomikali’q ha`m 
siyasiy rawajlani’wi’, ha`r qi’yli’ yeller ha`m xali’qlar wortasi’nda texnologiyalar, ilimiy ha`m ma`deniy 
jan`ali’qlar menen almasi’wdi’n` belsendilesiwi saparlas boladi’.
Ekinshi ta`repten, globallasi’w – bul bay Bati’s penen jarli’ bati’s yemes du`n`ya wortasi’ndag`i’ 
jardi’n` misli ko`rilmegen masshtabda teren`lesiwi, Bati’sti’n` basqa barli’q du`ntya u`stinen qatan diktati’, 
planeta xali’qlari’ni’n` milliy-ma`deniy wo`zliginin`, wolardi’n` ruwxi’y usasli’qlari’ni’n` unifikatsiyalani’wi’, 
milliy-suveren ma`mleketshiliktin` joq qi’li’ni’wi’, adam shaxsi’ni’n` standartlasti’ri’li’wi’ ha`m ruwxi’y 
bosap qali’wi’. Bulardi’n` barli’g`i’ globallasi’w protsessine qarsi’ turi’w protsessin keltirip shi’g`aradi’, 
dezintegratsiyali’q tendentsiyani’ tuwdi’radi’ ha`m wol keyingi waqi’tlari’ ku`sh ali’p, haqi’yqi’y global 
xarakterge iye bolmaqta.
Dezintegratsiyalawshi’ antigloballi’q tendentsiya AQSh ha`m Bati’s yelleri kul`tivatsiyalaytug`i’n 
global protsessler formasi’na spontanli’ reaktsiya si’pati’nda ju`zege kelgenligin tu`siniw ku`ta` a`hmiyetli.
AQSh baslag`an Bati’sti’n` rawajlang`an ma`mleketleri wo`zlerinin` ekonomikali’q ha`m siyasiy 
qu`diretine tayani’p, globallasi’w protsessin tarti’p aldi’, monopoliyalasti’rdi’, vesternizatsiya ha`m 

---

amerikanizatsiyag`a aylandi’ri’p, wonnan wo`zleri ushi’n maksimum paydani’ go`zlemekte. Bati’s 
globallasi’wdi’ wo`zlerinin` bati’sli’q yemes xali’qlardi’ transmilliy korporatsiyalar ha`m bati’s hu`kimetleri 
ta`repinen qulli’qqa tu`siriw, jer ju`zinde wo`zlerinin` u`stemligin wornati’w si’yaqli’ g`a`rezli maqsetleri 
joli’nda qural yetip paydalanbaqta. AQShqa jan`a du`n`yali’q ta`rtipte basli’ du`n`yani’ uyi’mlasti’ri’wshi’ 
ha`m ko`sem roli berilmekte. Mine bul liberal globallasti’ri’wdi’n` zamanago`y, proamerikan, probati’s 
formasi’ndag`i’ ma`nis-mazmuni’. Solay yetip, liberalli’q globallasi’w – bul AQSh tariyxta buri’n 
ko`rilmegen ambitsiyali’ siyasiy joybari’ boli’p, wol uzaq perspektivag`a du`n`ya u`stinen wo`z u`stemligin 
wornati’wg`a bag`darlang`an, global amerikan imperiyasi’n du`ziwge bolg`an talap. Liberalli’q globallasi’w 
– bul du`n`ya yele hesh qashan ko`rmegen insaniyat tariyxi’ dramasi’.
Globallasi’wdi’n` unamsi’z, ko`len`ke ta`replerinen gu`wali’q beriwshi liberal globalistler ta`repinen 
de ta`n ali’ng`an faktlerdi keltireyik. AQSh penen bir qatarda liberalli’q globallasi’wdi’n` liderlerinin` biri 
bolg`an Ulli’britaniya hu`kimeti wo`zinin` «Jer ju`zilik jarli’li’qti’ joq yetiw: globallasi’wdi’ jarli’lar ushi’n 
jumi’s islewge ma`jbu`rlew. Xali’qarali’q rawajlani’w boyi’nsha aq kitap» dep atalg`an ra`smiy 
basi’li’mi’nda globallasi’w ali’p kelgen bir qatar jar sali’wshi’ mashqalalardi’ atap ko`rsetedi: insaniyatti’n` 
besten bir bo`legi, al bul 1,2 mlrd.adamnan arti’q, za`ru`r tamaqqa, taza suwg`a, meditsinali’q xi’zmetke, 
bilim ali’w imkaniyati’na iye bolmay jasap ati’r. Wolar absolyut jarli’li’q shegarasi’nda jasap ati’r, ku`nine 
1 dollardan kem aqshag`a ku`n keshirmekte. Ulli’britaniya ali’mlari’ni’n` globallasi’w mashqalalari’na 
bag`i’shlang`an abi’royli’ basi’li’mi’ planetami’zda balalardi’n` u`shten biri toyi’p tamaq jemeydi, du`n`ya 
xalki’ni’n` yari’mi’ yen` za`ru`r da`rilerden paydalani’w mu`mkinshiligine iye yemes, 130 mln. bala 
mektepke bari’w imkaniyati’na iye yemes. U`shinshi du`n`ya ma`mleketlerinde liberalli’q tiykardag`i’ 
globallasi’w sha`rayatlari’nda yeresekler wo`ndiristen i’laqti’ri’p taslani’p ati’r, bir waqi’tti’n` wo`zinde 
balalar jumi’s islemekte. Du`n`yada balalar miyneti gu`llenbekte: 246 mln. balalar wo`zi ha`m 
jaqi’nlari’ni’n` jasawi’ ushi’n pul islep tabi’wg`a ma`jbu`r, wolardi’n` 73 mln. aslami’ – 10 jastan kishi. Bul 
sha`rayatlarda du`n`yani’n` ko`plegen ma`mleketleri teren` stagnatsiya jag`dayi’nda, ha`tteki sotsialli’q-
ekonomikali’q jaqtan degradatsiyag`a ushi’ramaqta. Du`n`yani’n` 70 ma`mleketinde xali’qti’n jan basi’na 
da`ramati’ 1996-ji’li’ 1980-ji’lg`a qarag`anda, 43 ma`mleketinde 1970-ji’lg`a qarag`anda kem boldi’ (!).
Globallasi’w mu`lkiy ten`sizlik ha`m tuti’ni’wdag`i’ ten`sizliktin` wo`siwin an`latadi’. 1760-ji’li’ 
Hindistanni’n` jan basi’na da`ramati’ Ulli’britaniyani’n` jan basi’na da`ramati’nan tek 10-30% ke az, al 
Qi’taydag`i’ jan basi’na da`ramat 1800-ji’li’ Ulli’britaniyani’n` jan basi’na da`ramati’na ten` yaki ha`tteki 
wonnan joqari’ boldi’. Ha`zir, XXI a`sir basi’nda Bati’sti’n` barli’q ma`mleketlerinde jan basi’na da`ramat 
barli’q rawajlani’p ati’rg`an yellerdegi jan basi’na da`ramattan 5-10 yese arti’q.
Globallasi’wdi’n` pozitiv na`tiyjelerine tiykari’nan bati’s yellerindegi siyasiy ha`m ekonomikali’q 
elitalar, yag`ni’y transmilliy korporatsiyalar ha`m bati’s hu`kimetleri, sonday-aq wolardi’n` kishi 
partnerlari’ si’pati’nda ha`reket yetiwshi rawajlani’p ati’rg`an ha`m postsotsialistlik yellerdin` 
basqari’wshi’ klasslari’ yerispekte. Bati’s yemes yeller globallasi’wdi’n` unamsi’z aqi’betleri menen 
ushi’raspaqta, atap aytqanda – rawajlang`an yellerden artta qali’w, wo`ndiristin` ayi’ri’m salalari’n 
(tiykari’nan shiyki zat, yari’mfabrikat ha`m awi’l xojali’g`i’ wo`nimleri) xoshametlew sebepli xali’q xojali’g`i’ 
balansi’ni’n` buzi’li’wi’, «miylerdin` ag`i’mi’», ta`biyiy wortali’qti’n` qayta tiklenbeytug`i’nday i’di’rawi’, 
qayta tiklenbeytug`i’n resurslardi’ gipertuti’ni’w, ekonomikani’n` da`stu`riy salalari’ni’n` buzi’li’wi’, al bul 
da`stu`riy turmi’s ta`rizinin` de buzi’li’wi’, jumi’ssi’zli’q, xali’q massalari’ni’n` basi’m ko`pshiliginin` 
marginallasi’wi’ ha`m demorallasi’wi’, milliy wo`zlikti joyi’ti’w, basqa yellerge ku`shlep liberalli’q-
kapitalistlik qa`diriyatlardi’ tan`i’w – ja`ma`a`tlik kollektivizm worni’na jawi’nger individualizm, uli’wmali’q 
iygilik ideyasi’ worni’na agressiv ma`pdarli’q ha`m ashko`zlik, diniy isenim worni’na ruwxi’yli’qsi’z 
sekulyarizatsiya.
Globallasi’wdi’n` negativ ko`rinislerinin` zamanago`y formalari’ni’n` biri – bul global narkomafiya 
tarmag`i’ni’n` qa`liplesiwi boli’p tabi’ladi’. Narkotik shiyki zatti’ wo`ndiriwen` jarli’ ha`m biyshara yeller – 
Kolumbiya, Birma, Ta`jikstan, Awg`ani’stang`a tuwra keledi. 

---

Da`stu`riy turmi’s ta`rizi qi’yrag`an ha`m kapitalistlik globallasi’w basi’mi’ asi’ti’nda qalg`an diyxanlar 
narkotik shiykizatti’ wo`siriwge ma`jbu`r bolag`an. Narkotikler, narkomafiya – bul u`lken jamanli’q boli’p, 
woni’n` liberal globallasi’wdan tami’r alatug`i’n haqi’yqi’y sebeplerin bilmey turi’p gu`resiw derlik mu`mkin 
yemes. 
Liberalli’q formadag`i’ globallasi’w bir-birinen izolyatsiyalang`an, bir-biri menen ti’ni’msi’z 
konkurentlik gu`res ali’p baratug`i’n egoist individuumlardan ibarat tuti’ni’wshi’li’q ja`miyeti bayrag`i’ 
asti’nda yen jaymaqta. Adamzat birdey talg`amg`a iye tuti’ni’wshi’lardi’n` bir tekli massasi’na aylani’p 
barmaqta: tuti’ni’w unifikatsiyalanbaqta: ishimlikler, gamburgerler, amerikan ha`m anglichan pop-
muzi’kasi’, kinofil`mler ha`m teleprogrammalar. Bul asqazanlar da`rejesindegi globallasi’w. So`z global 
tuti’ni’w haqqi’nda barmaqta. AQSh pu`tkil planetani’ Makdonal`dslar ha`m i Koka-Kolalar ushi’n 
maydanshag`a aylandi’ri’wg`a umti’lmaqta.
Liberal-kapitalistlik globallasi’w du`n`yani’ unifikatsiyalawg`a, woni’ bir sxema – amerikan (bati’s) 
standarti’ boyi’nsha quri’wg`a umti’lmaqta. Insaniyatqa bati’s qa`diriyatlari’ ha`m talg`amlari’ u`stinlik 
yetken birdnn-bir ma`deniyat tan`i’lmaqta. Global Bati’s AQSh basshi’li’g`i’nda pu`tkil du`n`yani’ birinshi 
gezekte bati’s ma`mleketlerine paydali’ bolg`an liberal-demokratiyali’q printsiplerde qayta quri’wg`a 
umti’lmaqta. wolardi’ basqa xali’qlarg`a usi’ liberalli’q qa`diriyatlar za`ru`r me degen soraw 
ta`shwishlendirmeydi. Bulardi’n` barli’g`i’ ni’zamli’ tu`rde du`n`yani’n` ha`r qi’yli’ ma`mleketlerindegi 
wog`ada ko`plep adamlar massalari’nda narazi’li’q woyatadi’, wo`ytkeni du`n`yani’n` etnoma`deniy ha`m 
uivilizatsiyali’q ko`pqi’rli’li’g`i’ insaniyatti’n` bayli’g`i’ boli’p tabi’ladi’, woni’n` ruwxi’y rawajlani’wi’ni’n` 
deregi boli’p tabi’ladi’.
Liberalli’q globallasi’w ha`m u`shinshi jer ju`zilik uri’s. Bati’s ma`mleketleri ha`mja`miyeti 
demokratiyani’ ha`m insan yerkinliklerin ken`eytiw bayrag`i’ asti’nda du`n`yani’n` barli’q yellerinde 
wo`zinin` «besinshi kolonnasi’n», wo`zinin` ta`sir jasaw agenturasi’n jaratti’. wolar professional liberal-
bati’sshi’lar ha`m huqi’q qorg`awshi’lar topari’ boli’p, woni’n` iskerligi wo`z yelinin` milliy ma`plerine 
dushpan boli’p tabi’ladi’. wolar wo`z xaoqi’nan ku`ta` ji’raqta, biraq usi’g`an qaramastan dawi’si’ ashshi’, 
AQShtag`i’ qorg`awshi’lari’ni’n` liberal-globalli’q ko`z-qaraslari’n jaqlawda izshil ha`reket yetedi. wolardi’ 
finansli’q jaqtan ha`r qi’yli’ bati’s fondlari’ xoshametleydi. Bul sati’p ali’ng`an liberalli’q bati’sli’q 
keypiyattag`i’ lobbi ha`m ha`r bir ma`mlekettegi milliy intelligentsiyani’n` bir bo`legi boli’p, bul yellerdin` 
da`stu`rleri ha`m ma`deniyati’na jat normalar ha`m qa`diriyatlardi’ yen jaydi’rdi’. Bul toparlardi’n` 
satqi’nli’q iskerlikleri sebepli XX a`sirdin` birinshi yari’mi’nda bolg`ani’ si’yaqli’ tikkeley agressiya yemes, al 
sheber ni’qaplang`an psixologiyali’q ekspansiya, ruwxi’y kolonizatsiya, i’di’raw ha`m bati’s yemes 
ma`mleketlerli ishten basi’p ali’w ju`z bermekte. Ha`kimiyat strukturalari’na, ha`r qi’yli’ ja`miyetlik 
sho`lkemler ha`m birlespelerge kirip bara woti’ri’p, wo`zlerinin` partiyalari’n du`ze woti’ri’p, g`alaba xabar 
kurallari’n wo`z qadag`alawi’na ala woti’ri’p, wolar ha`kimiyatti’ ishten basi’p ali’w, wo`z yellerinin` bati’s 
monopoliyalari’ ha`m bati’s ha`kimiyatlari’ ma`plerine bag`i’ndi’ri’li’wi’ ushi’n za`miyn jaratadi’. Bul taktika 
son`g`i’ ji’llari’ ha`r qi’yli’ formada AQSh ta`repinen ko`plegen yellerde si’naqtan wo`tkerildi – Rossiyada, 
Belorussiyada, Yugoslaviyada, Iraqta, Iranda, Venesuelada.
O`zinin` transmilliy korporatsiyalari’, g`alaba xabar qurallari’ (ani’g`i’rag`i’, Bati’s ma`pleri paydasi’na 
massali’q global dezinformatsiya ha`m miydi juwi’w qurallari’), xali’qarali’q hu`kimetlik ha`m hu`kimetlik 
yemes sho`lkemler, soni’n` menen qatar, liberalli’q-huqi’q qorg`awshi’ «besinshi kolonna» ja`rdeminde 
AQSh ha`m woni’n` geypara bati’s ma`mleketlerindegi awqamlaslari’ a`melde pu`tkil insaniyatqa qarsi’ 
u`shinshi jer ju`zilik uri’sti’ baslap jiberdi. woni’n` maqseti – pu`tkil du`n`yani’ AQSh baslag`an Bati’sti’n` 
diktati’na toli’q boysi’ndi’ri’w. Bati’s ma`mleketlerinin` global ekspansiyasi’na tosqi’nli’q boli’p turg`an 
SSSR di’n` ha`m sovet blogi’ni’n` i’di’rawi’ AQSh ha`m Bati’sti’n` neokolonialli’q ha`m neoimperiyali’q 
ambitsiyalari’na jol ashti’.
Biz toli’q isenim menen bu`gingi ku`nde du`n`yada AQSh ta`repinen baslang`an U`shinshi jer ju`zilik 
uri’s ketpekte dep ayta alami’z. wol du`n`yani’n` liberal globallasi’wi’ni’n` aji’ralmas a`skeriy-siyasiy bo`legi 

---

boli’p tabi’ladi’. Bul uri’s SSSR qi’yrag`annan son` birden-aq, AQSh ha`m bati’s ma`mleketleri 
postsotsialistlik ha`m postsovetlik ken`isliktegi barli’q yellerdi wo`zinin` ta`siri yamasa tikkeley 
bag`i’ni’shli’li’g`i’ worbitasi’na tarti’w siyasati’n awi’tqi’may a`melge asi’ri’p baslag`annan-aq ju`zege keldi. 
Sovetler Awqami’ AQSh siyasiy ishteyinin` ashko`zligin irkip tura alatug`i’n birden bir real ku`sh yedi. 
SSSRdi’n` boli’wi’ni’n` wo`zi «jan`a du`n`yali’q ta`rtip»ti wornati’wg`a ku`shli tosqi’nli’q boli’p turg`an yedi.
SSSR tarqag`annan keyin, da`stu`riy xali’qarali’q ku`shler balansi’ni’n` i’di’rawi’nan ilhamlang`an AQSh tez 
arada salqi’n uri’s energiyasi’n liberal globallasi’w arnasi’na buri’p jiberdi. Bul a`melde ha`mmenin` 
ha`mmege qarsi’ global uri’si’ boli’p, AQSh woni’n` teren`ge ha`m ken`likke rawajlani’wi’n belsendi tu`rde 
xoshametlep barmaqta. 
Amerika du`n`yani’n` barli’g`i’n wo`zinin` milliy ma`pleri zonasi’ dep ja`riyaladi’. Zorawanli’q 
AQShni’n` ra`smiy ma`mleketlik siyasati’ rangi’na ko`terildi. AQSh diktati’na boysi’nbag`an, woni’n` 
ma`plerine qarsi’ turatug`i’n ha`r qanday ma`mleket dushpan yesaplani’p, kuwdalanadi’, bunday 
yellerdin` ha`r birine uri’s ja`riyalanadi’. Bul jer ju`zilik uri’s yele toli’q masshtabli’ xarakterge iye bolmadi’, 
biraq qatan` tu`rde jobali’ ha`m izbe-izlikte ali’p bari’lmaqta. wol u`sh bag`darda «salqi’n» ha`m «i’ssi’» 
formalarda ali’p bari’lmaqta: birinshi – ekspansiya ob`ekti si’pati’nda tan`lang`an yellerdin` xali’qlari’ni’n` 
ja`miyetlik sanasi’n qu`diretli informatsiyali’q-psixologiyali’q u`git-na`siyatlaw apari’ladi’; yekinshisi – bul 
yellerde arnawli’ ta`sir ko`rsetiw agenturasi’n, «besinshi kolonnani’» du`ziw, bul agenturag`a mu`mkin 
bolg`an ja`rdemdi ko`rsetiw, birinshi na`wbette, «o`zinin`» adamlari’n ha`kimiyatti’n` ekonomikali’q, 
siyasiy ha`m ma`mleketlik strukturalari’na yengiziw ushi’n finansli’q, bul agentler ta`repinen yeldin` 
ishinde turi’p adamlar sanasi’ menen manipulyatsiya jasawi’ ushi’n barli’q g`alaba xabar qurallari’n basi’p 
ali’w, wo`z iskerligi arqali’ ma`mleketlik u`stinlerdi shayqalti’wshi’, yelde ta`rtipsizlikler ha`m siyasiy 
turaqsi’zli’qti’ keltirip shi’g`ari’wshi’ ha`r qanday ja`miyetlik sho`lkemler, siyasiy birlespeler ha`m 
partiyalardi’ finansli’q qollap-quwatlaw; u`shinshi – ha`kimiyatti’ wo`zgertiw ha`m wolarda proamerikan 
quwi’rshaq hu`kimetlerdi wornati’w ushi’n yelge qarsi’ ashi’qtan-ashi’qden quralli’ agressiya.
Du`n`ya ha`zirgi ku`nde amerikani’n` global diktat siyasati’ni’n` wog`ada agressiv fazasi’ni’n` 
gu`wasi’ ha`m qurbani’ bolmaqta, bul Yugoslaviya ha`m Iraqqa qarsi’ ashi’qtan-ashi’q a`skeriy agressiyada 
wo`z ko`rinisin tapti’. KXDR, Kuba, Belorussiya, Iran ha`m basqa da AQSh qa maqul bolmag`an yellerdi 
liberalli’q-globalli’q «ti’ni’shlandi’ri’w» jobalari’ islep shi’g`i’lmaqta ha`m bul si’r tuti’li’p ati’rg`ani’ joq. 
Du`n`yag`a real tu`rde uli’wmaplanetali’q amerikali’q imperiya, AQSh ti’n` pu`tkil du`n`yani’ liberal-
globalli’q kolonialasti’ri’wi’ qa`wpi do`nbekte.
Joqari’da ayti’lg`anlar menen baylani’sli’ tu`rde bunday globallasi’w za`ru`rli tu`rde wo`zinin` 
qarama-qarsi’si’n – dezintegratsiya tendentsiyasi’n keltirip shi’g`aradi’.
Globallasi’wdi’n` wori’n alg`an, liberalli’q formada dawam yetiwi ta`shwishli – ko`plegen 
ali’mlardi’n` bahalawi’nsha, liberal printsiplerdegi globallasi’w tsivilizatsiya qi’ri’na du`n`yani’n` ko`plegen 
yelleri xalqi’ni’n` u`lken bo`legin shi’g`ari’p taslaydi’. Ko`plegen bati’s yemes ma`mleketlerdin` 
xali’qlari’ni’n` basi’m ko`pshiligin globallasi’w zamanago`y, liberalli’q formasi’nda dawam yetse, wog`ada 
dramali’q ta`g`dir ku`tip tur - marginallasi’w, jumi’ssi’zli’q. Belgili senegalli’ ali’m Samir Aminnin` 
tasti’yi’qlawi’nsha, liberalli’q globallasi’w sistemasi’na qamti’lg`an sayi’n Rossiya xalqi’ni’n` 40% i, arab 
yellerinin` (Marokko, Aljir, Tunis, Mi’si’r, Siriya, Iraq), Turkiya, Iran, Braziliya, Meksika ha`m Lati’n 
Amerikasi’ni’n` basqa yellerinin` 50-70% i, Qi’tay ha`m Hindistanni’n` xalqi’ni’n` 70-80 % i, Tropikali’q 
Afrika, Karib basseyni ma`mleketleri, Bati’s Aziya ma`mleketlerinin` derlik barli’q xalki’ «miynettin` rezerv 
armiyasi’». Yag`ni’y jumi’ssi’zlar ha`m marginallar qatari’na wo`tedi. Ju`z millionlap, milliardlap adamlar 
jarli’li’qqa, da`stu`riy turmi’s ta`rizinin` buzi’li’wi’na, degradatsiyag`a, demoralizatsiyag`a, sotsialli’q 
varvarli’qti’n` wog`ada ha`r qi’yli’ formalari’na mu`ptala boladi’.
Globallasi’wdi’n` ali’p keletug`i’n qa`wipleri ha`m qa`terlerine juwap si’pati’nda pu`tkil du`n`yada 
qarsi’li’q ha`reketleri ken` yen jaymaqta, gnyde ha`tteki yen` tan` qalarli’q formalarda da. Du`n`yani’ global 
unifikatsiyalawg`a ha`m bati’s ma`mleketlerinin` diktati’na qarsi’ qarsi’li’q jedel wo`sip barmaqta. 

---

Adamzatti’n` gomogen, kelbetsiz, global imperalizm worayi’ AQShti’n` komandasi’ arqali’ basqari’latug`i’n, 
global massag`a aylani’wi’na qarsi’ gu`res yen jaymaqta.
Total liberalli’q globallasi’w diktati’na juwap reaktsiya si’pati’nda antiglobalizm ju`zege keledi, 
woni’n` wo`zi de, bir qarag`anda parodoksal boli’wi’na qaramastan, global qubi’li’sqa aylani’p barmaqta. 
Bizin`she, pu`tkildu`n`yali’q antiglobalizm sotsialli’q qubi’li’si’n yeki ag`i’mg`a bo`liw mu`mkin - tiykari’nan 
AQSh ha`m Bati’s evropada tarqalg`an bati’s antiglobalizmi ha`m tiykari’nan Jaqi’n ha`m worta Shi’g`i’s, 
Aziya, Afrika, Lati’n Amerikasi’ yelleri menen baylani’sli’ shi’g`i’s antiglobalizmi. Sonni’ ayti’p wo`tiw kerek, 
antiglobalizm wo`zinin` ha`r qanday formasi’nda ayqi’n an`lati’lg`an antiamerikanli’q bag`darg`a iye. 
Sonli’qtan liberalli’q globallasi’w qatan` logikasi’nda antiamerikanizmdi payda yetedi, al wol wo`z 
masshtabi’ boyi’nsha global xarakterge iye boladi’.
Antiglobalizmnin` sotsialli’q bazasi’ ha`r qi’yli’ yellerde ha`r tu`rli. Bati’s yellerinde – bul 
globallasi’wdan zi’yan ko`rip ati’rg`an kishi ha`m worta biznes, wo`ndiristin` waqti’-waqti’ depressiyag`a 
ushi’rap turatug`i’n da`stu`riy tu`rleri (metallurgiya, toqi’mashi’li’q, tigiw, temeki wo`ndirisi, klassikali’q 
mashina sog`i’w) menen baylani’sli’ kompaniyalar, rawajlani’p ati’rg`an yellerden kirip kelgen arzan 
jumi’sshi’ ku`shi menen konkurentsiyadan zardab shegetug`i’n jallanba jumi’sshi’lar, geypara wo`ndiris 
tu`rlerinin` rawajlang`an yellerden rawajlani’p ati’rg`an yellerge ko`shiriliwi aqi’betinde jumi’slari’nan 
ayri’lg`an jumi’ssi’zlar.
Rawajlani’p ati’rg`an yellerde antiglobalizmnin` sotsialli’q bazasi’ mayda ha`m worta kapital, 
ekonomikada da`stu`riy uklad wa`killeri, ja`miyettin` da`stu`riy qatlamlari’. Liberalli’q globallasi’w 
wolardi’n` pozitsiyalari’n buzadi’. Globallasi’wdi’n` unamsi’z aqi’betlerine qarsi’ narazi’li’q geyde a`beshiy 
ko`rinislerge iye bolmaqta: terrorizm, ekstremizm ha`m fundamentalizm. Bati’sti’n` dawsi’z ekonomikali’q 
ha`m a`skeriy-siyasiy hu`kimranli’g`i’ sha`rayati’nda rawajlani’p ati’rg`an yellerdegi ha`lsiz ha`m jankeshti 
adamlar wo`z juwabi’n tapti’: terrorizm. Biz woni’ varvarli’q globallasi’wdi’n` zamanago`y ko`rinislerine 
varvarli’q juwap si’pati’nda qabi’l yetemiz. Globallasi’wg`a bunday shekten shi’qqan formadag`i’ 
reaktsiyani’ qaralay woti’ri’p ha`m wolardi’ adamgershiliksiz, perspektivasi’z si’pati’nda qaray woti’ri’p, 
soni’ atap ko`rsetiw kerek, wolar liberalli’q globallasi’wdi’n` unamsi’z aqi’betleri sebepli ni’zamli’ tu`rde 
kelip shi’qti’. A`yne globallasi’wdi’n` liberalli’q-kapitalistlik formasi’ terrorizmnin` payda boli’wi’ ushi’n 
ha`m woni’n` ken`eytilgen masshtabta qayta wo`ndiriliwi ushi’n za`ru`r alg`i’sha`rtlerdi jaratadi’. 
Zamanago`y terrorizm liberalli’q globallasi’wdi’n` ta`biyiy wo`nimi yesaplanadi’. Bul miriwbetsiz 
ko`rinislerdi qaralay woti’ri’p, wolardi’n` arti’nda nelerdin` turg`anli’g`i’n umi’tpawi’mi’z kerek. A`yne 
liberalli’q globallasi’wdi’n` nau`mit ha`m biynesip adamlardi’n` shekten shi’qqan, al geyde birden bir 
qurali’ si’pati’nda terrorizmdi keltirip shi’g`arg`ani’ ha`m udayi’na keotirip shi’g`ari’p woti’ratug`i’ni’ 
haqqi’nda wo`zimizge yesap beriwimiz kerek. Zamanago`y terrorizmnin` birlemshi sebebi AQShni’n` 
gegemonli’q pretenziyalari’, du`n`yani’ bati’s tarnsmilliy korporatsiyalari’ni’n` ha`m bati’s hu`kimetlerinin`
ma`plerine turpayi’ zorawanli’q penen bag`i’ndi’ri’w boli’p tabi’ladi’.
AQSh ha`m bati’s ma`mleketlerinin` a`skeriy qu`diretine qarama-karsi’ qoyatug`i’n ku`shke iye 
bolmag`an xali’qlardi’n` wo`z g`a`rezsizlikgi ha`m yerkinligin qorg`awdi’n` birden bir ha`m yen` son`g`i’ 
qurali’ si’pati’nda terrorizm ashi’qtan-ashi’q ha`m turpayi’ zorli’qqa yen` aqi’rg`i’ karsi’li’q boli’p tabi’ladi’. 
Sonli’qtan, bizin` liberal wopponentlerimizge qanshelli wori’nsi’z boli’p ko`rinbesin, zamanago`y 
du`n`yani’n` qa`wipsizligine qa`wip deregi rawajlanbag`an demokratiyag`a iye ha`lsiz rawajlang`an yeller 
yemes, al, kerisinshe, demokratiyani’n` joqari’ da`rejesine iye, texnikali’q jaqtan rawajlang`an 
ma`mleketler boli’p tabi’ladi’. wolar ku`sh qurallari’ arqali’ bati’s yemes xali’qlardi’ wo`zlerine 
boysi’ndi’ri’p, wolarg`a wo`z yerkin tan`i’p, wo`z qag`i’ydalari’ boyi’nsha woynatqi’si’ keledi. Ha`r qanday 
zorawanli’q, ta`biyiy tu`rde, wo`zindey juwapti’ keltirip shi’g`aradi’. Terrorizm – Bati’sti’n` ku`sh 
siyasati’ni’n` tuwi’ndi’si’. Sonli’qtan AQSh ha`m bati’s yelleri bunday siyasatti’ ju`rgizer yeken, terrorizm 
ha`r qashan jasap qala beredi.

---

Usi’g`an baylani’sli’ terrorizmdi joq yetiwdin` usi’li’ AQSh ha`m Bati’sti’n` basqa xali’qlar ha`m 
ma`mleketlerdi wo`z ma`plerine zorli’q penen bag`i’ndi’ri’w ha`m boysi’ndi’ri’w siyasati’n toqtati’w boli’p 
tabi’ladi’. 
Du`n`ya ja`miyetshiligi liberal globallasi’wg`a tek g`ana massalardi’n` stixiyali’q narazi’li’g`i’ 
da`rejesinde yemes, al soni’n` menen birge ma`mleketlerdin` sotsialli’q sho`lkemi da`rejesinde qarsi’ 
turi’w kerekligin an`lap barmaqta. Tek g`ana ja`miyetshilik yemes, al du`n`yani’n` ko`plegen yellerinin` 
hu`kimetleri globallasi’wdi’n` wori’n alg`an tendentsiyalari’nan ta`shwishlenbekte. Bati’s yemes 
du`n`yani’n` jetekshi yelleri – Qi’tay, Hindistan, Indoneziya, Braziliya, Iran ha`m basqa da ko`plegen 
ma`mleketler amerikansha globallasi’wdi’ qabi’l yete almaydi’, sonli’qtan liberal globallasi’w 
strategiyasi’na anaw yaki mi’naw tu`rde qarsi’ turadi’.
AQSh ha`m basqa da bati’s yellerinin` basqari’wshi’ toparlari’ni’n` ali’p bari’p ati’rg`an globalli’q 
imperalizm siyasati’ pu`tkilley perspektivasi’z ha`m jen`iliske mu`ptala boladi’. AQSh ta`repinen basi’m 
ku`sheygen sayi’n xali’qlar ha`m ma`mleketlerdin` liberalli’q globallasi’wg`a bolg`an qarsi’li’g`i’ barg`an 
sayi’n ken`eyip ha`m ku`sheyip bara beredi. 
Ko`plegen g`a`rezsiz ma`mleketler globallasi’wdi’n` zamanago`y formasi’ni’n` qanday qa`wiplerdi 
keltirip shi’g`aratug`i’nli’g`i’ tuwrali’ wo`zlerine yesap bere baslaydi’. Biraq AQSh ha`m basqa da bati’s 
yellerinin` u`lken a`skeriy, siyasiy ha`m ekonomikali’q qu`direti wo`z suverenitetlerin saqlap qali’wg`a 
umti’li’p ati’rg`an yellerge bati’s imperadizmi ekspansiyasi’na na`tiyjeli qarsi’ turi’w mu`mkinshiligin 
bermeydi. Sonli’qtan zamanago`y du`n`yadag`i’ globallasi’w protsessleri AQSh baslag`an Bati’s yellerine 
qarsi’ turi’wshi’ ma`mleketlerdin` ku`shlerin konsolidatsiyalaw ha`m wolar ta`repinen a`skeriy-siyasiy 
awqamlar ha`m bloklar du`ziw za`ru`rligin ku`n ta`rtibine shi’g`aradi’. Bul yeretli-kesh minnetli tu`rde ju`z 
beredi. Rossiya, Qi’tay, Hindistan, musi’lman du`n`yasi’ ma`mleketleri, Lati’n Amerikasi’ ha`m Afrika 
ma`mleketleri yelleri wo`zlerinin` ekonomikali’q ha`m a`skeriy potentsiali’n birlestirgen halda Bati’s global 
imperalizmi aldi’nda wo`zlerinin` milliy ma`plerin qorg`ap qala aladi’. Tek g`ana usi’nday siyasiy ha`m 
a`skeriy ku`shlerdin` al`ternativ woraylari’n du`ziw tu`rindegi sotsialli’q-sho`lkemlesken qarsi’li’q AQShti’ 
global niyetlerinen qaytara aladi’ 
Soni’ ayti’w kerek, amerikansha globallasi’w insaniyat ushi’n qa`terli bolg`an ko`p g`ana qa`wiplerdi 
ali’p kelmekte. Du`n`ya ja`miyetshiligi bul qa`wiplerdin` teren`ligin ha`m ken`ligin yele toli’q an`lap jetpedi. 
Sog`an qaramastan xali’qlardi’n` wo`zligin an`lawi’ni’n` teren` tu`pkirlerinde waqi’yalardi’n` uli’wmali’q 
liberal globallasi’w bag`dari’nda rawajlani’wi’ni’n` wo`z ta`g`dirleri ushi’n qa`terli yekenligin an`lawi’ a`ste-
aqi’ri’n pisip jetilispekte.
Olardi’n` geypara a`xmiyetlilerine toqtali’p wo`temiz. Birinshiden, liberal globallasi’w milliy 
ma`mleketshiliktin` eroziyasi’na, milliy ma`mleketlerdin` suverenitetin ha`lsiretiwge ali’p kelip qoymastan, 
wolardi’n` i’di’rawi’na ha`m toli’q joq boli’wi’na ali’p keledi. yekinshiden, liberal globallasi’w, 
unifikatsiyalang`an dinsiz ma`deniyatti’, ani’g`i’rag`i’ woni’n` surrogati’n, jarata woti’ri’p, diniy 
da`stu`rlerdi ha`m milliy ma`deniyatlardi’ da joq yetiwge umti’ladi’. U`shinshiden, liberal globallasi’w
adamzatti’ toli’q ma`nawiyatsi’zli’qqa mu`ptala yetedi, wol xali’q turmi’si’ni’n` da`stu`riy qa`diriyatlari’n 
i’di’ratadi’. wol dininen, iseniminen, tariyxi’y yadi’nan ayi’ri’lg`an, milliy tarmi’rlari’nan, diniy 
da`stu`rlerinen aji’rali’p qalg`an, wo`zinin` ata-babalari’n yeslemeytug`i’n, wo`z Watani’na biypa`rwa, tek 
g`ana tuti’ni’wg`a qa`biletli, yag`ni’y tek wo`zinin` taza fiziologiyali’q talaplari’n qanaatlandi’ri’wg`a 
bag`darlang`an zombi adamdi’, ma`n`gu`rtti jaratadi’. Liberal globallasi’w adamdi’ haywang`a, woni’n` 
u`stinen an`sat manipulyatsiya qi’li’wmu`mkin bolg`an janzatqa aylandi’ri’wg`a umti’ladi’. To`rtinshiden, 
liberal globallasi’w yellerdi wolardi’n` milliy-ma`mleketlik ha`m ma`deniy wo`zine ta`nliginen ayi’ri’p, 
planetani’ tek bir joqari’ma`mleket hu`kimranli’q yetetug`i’n qandaydur kelbetsiz, bir tekli, bir polyusli’ 
ken`islikke aylandi’radi’. Besinshiden, liberal globallasi’w du`n`ya ju`zilik ta`rtipti, du`n`ya ju`zilik 
hu`kimetti, du`n`ya ju`zilik politsiyani’, du`n`ya ju`zilik quralli’ ku`shlerdi milliylikten, ma`mleketlikten 
u`stin strukturalar si’pati’nda wornati’wg`a umti’ladi’. Bul insaniyatti’ bu`gingi ku`nge shekem ko`rilmegen 

---

qorqi’ni’shli’ aqi’betlerge ali’p keliwi mu`mkin bolg`an global ekonomikali’q, siyasiy ha`m ruwxi’y 
totalitarizmge ali’p keliwi mu`mkin. Bunday jag`dayda AQSh du`n`ya ju`zilik diktatura, global 
manipulyatsiya worayi’ si’pati’nda barli’q xali’qlardi’ basqaradi’. Liberal globallasi’w barli’q g`a`rezsiz 
ma`mleketlerdi AQSh egidasi’ asti’nda qandaydur «jer ju`zilik ha`mja`miyetke», «ma`mleketler 
awqami’na» birlestirip, keyin ala bul ma`mleketlerdi wolardi’n` huqi’qlari’ ha`m wo`z milliy ma`plerin 
qorg`aw, wo`z milliy siyasatlari’n ju`rgiziw imkaniyatlari’nan ayi’rmaqshi’.
Liberal globallasi’w AQSh basshi’li’g`i’ndag`i’ Bati’s ha`m Shi’g`i’s wortasi’ndag`i’ Ulli’ qarama-
qarsi’li’qtan` payda boli’wi’na ali’p keldi. yeger 1991-ji’lg`a shekem wo`tmish da`wirdin` tiykarg`i’ qarama-
qarsi’li’g`i’ yeki sotsialli’q sistemani’n` – kapitalizm ham sotsializmnin` wortasi’nda bolg`an bolsa, SSSR 
tarqap ketkennen keyin bu`gingi da`wirdin` zamanago`y du`n`yani’n` pu`tkil siyasiy arxitektonikasi’n ha`m 
rawajlani’wi’n belgilep beriwshi basli’ qarama-qarsi’li’g`i’ Bati’s ha`m ıi’g`i’s wortasi’ndag`i’ ma`deniy-
qa`diriyatli’q da`rejedegi global konflikt boli’p tabi’ladi’. Global bay Bati’s (AQSh, Kanada, Bati’s evropa 
yelleri, Yaponiya, Avstraliya, Jan`a Zelandiya) global jarli’ Shi’g`i’sqa (Rossiya, Ukraina G`MDAni’n` basqa 
yelleri, Qi’tay, Hindistan, musi’lman du`n`yasi’, Afrika ha`m Lati’n Amerikasi’ yelleri) qarsi’ turmaqta. Biraq 
Bati’s yellerinin` wo`zinin` de «ishki Shi’g`i’si’» bar: bul, birinshiden, xalqi’ globallasi’wdi’n` zamanago`y 
formasi’nan ha`siret shegip ati’rg`an yeller (orta ha`m kishi biznes, fermerler, bir qatar jallanba 
jumi’sshi’lar kategoriyalari’, jumi’ssi’zlar, yekinshiden, «u`shinshi du`n`ya»dan shi’qqan ko`p sanli’ 
emigrantlar).
Bati’s ha`m Shi’g`i’s wortasi’ndag`i’ jarli’q barg`an sayi’n teren`lespekte ham ken`eymekte. wolar 
wortasi’ndag`i’ qarama-qarsi’li’qlar printsipinde sheshilmewi de mu`mkin. Bati’s ma`deniyati’ ha`m 
Shi’g`i’s ma`deniyati’ bir boli’p jasay almaydi’, hesh qashan kesilispeydi. Sonli’qtan AQShni’n` Shi’g`i’sti’ 
vesternizatsiyalaw u`mitleri push ham tiykarsi’z. Bati’s ha`m Shi’g`i’s tsivilizatsiyasi’ wortasi’ndag`i’ 
konfliktler liberal globallasi’w usi’ni’p ati’rg`an jollar ha`m usi’llar menen sheshilmeydi. Bul konfliktti 
Bati’sti’n` Shi’g`i’sti’ juti’p ali’wi’, liberal globallasi’wdi’n` aqi’betlerinen narazi’larg`a qarsi’ ku`sh 
metodlari’n isletiw arqali’ sheshiw mu`mkin yemes. Ayne liberal globallasi’w strategiyasi’ Bati’s ha`m 
Shi’g`i’s wortasi’ndag`i’ konfliktti keskinlestirip, zamanago`y du`n`yadag`i’ keskinliktin` sebepshisi 
bolmaqta, adamzatti’ hesh kim jen`ip shi’qpaytug`i’n global uri’sqa baslamaqta. Du`n`yani’n` jasawi’na 
tiykarg`i’ qa`wip AQShtan kelip shi’qpaqta. AQShni’n` wo`zine za`ru`r bolg`an du`n`yali’q ta`rtipti 
wornati’w boyi’nsha ambitsiyali’, gegemonli’q jobalari’, woni’n` ku`sh ha`m a`skeriy agressiyani’ qollani’w 
arqali’ du`n`ya ju`zilik hu`kimranli’qti’ wornati’wg`a bolg`an pretenziyalari’ pu`tkil du`n`yag`a qa`wip sali’p, 
insaniyatti’ katastrofag`a jeteklemekte.
Insaniyat qayaqqa barmaqta? Aldi’mi’zda bizdi ne ku`tpekte? yeger liberal globallasi’wdi’n` 
rawajlani’wi’ni’n` tariyxi’y logikasi’na yersek, wonda bul hesh qayda aparmaytug`i’n, ani’g`i’rag`i’ wo`zin-
o`zi joq yetiwge aparatug`i’n jol boli’p tabi’ladi’. Bul insaniyatti’n` rawajlani’wi’ni’n` di’g`i’ri’qli’ joli’ boli’p, 
du`n`yani’ global katastrofag`a – tsivilizatsiyalar wortasi’ndag`i’ konfliktke, aqi’r-aqi’betinde yadro uri’si’na 
ali’p keledi. AQSh ta`repinen jobalasti’ri’lg`an liberal globallasi’w joybari’ pu`tkil du`n`ya ushi’n tek zi’yanli’ 
g`ana yemes, al ku`ta` qa`wipli. Sonli’qtan da wol a`umetsizlikke, jen`iliske ushi’raydi’. Adamzat bul 
joybardi’ uli’wma qabi’l yetpeydi, AQShqa itaatkarana boysi’nbaydi’, woni’n` ku`shleri qanshelli 
qorqi’ni’shli’ boli’wi’na qaramastan. Tariyx gu`wali’q bergenindey ku`shke qarsi’ udayi’na basqa ku`sh 
tabi’li’p turg`an.
Soni’ atap wo`tiw kerek, qandayda bir global ja`miyet yamasa global imperiyani’ du`ziw printsipinde 
mu`mkin yemes, wo`ytkeni ha`r qanday global du`n`ya ju`zilik sistema, yeger woni’ uli’wma realli’qta 
mu`mkin dep ko`z aldi’mi’zg`akeltire alsaq, absolyut turaqsi’z boladi’ ha`m birden i’di’rap ketedi. woni’n` 
uzaq mu`ddetke jasap turi’wi’n ha`m turaqli’li’g`i’n ta`miynleytug`i’n ishki integratsiyalawshi’ ku`shler joq.
Keleshek ani’q yemes. woni’n` barli’q detallari’n ani’qlaw mu`mkin yemes. woni’ aldi’nnan boljaw 
qi’yi’n. woptimizm ushi’n da, pessimizm ushi’n da tiykarlar jetkilikli. Imkaniyatlar spektrinen hesh na`rseni 

---

ali’p taslap bolmadi’. Usi’g`an qaramastan, du`n`yali’q waqi’yalardi’n` bunnan keyingi rawajlani’w 
bari’si’ni’n` yen` bolmag`anda konturlari’n ani’qlawg`a ha`reket yetip ko`reyik.
Adamzat ushi’n tragediyali’ bolg`an aqi’betten qalay qashi’p quti’li’w mu`mkin? Keleshek 
rawajlani’wdi’n` stsenariylerinin` imkaniyatlari’ qanday? Bizin`she, bir neshe variantlar mu`mkin. Birinshi. 
AQSh ha`mbati’s ma`mleketler globallasi’w strategiyasi’n wo`zgertedi ha`m globallasi’wdi’ tek wo`zinin` 
ayri’qsha arti’qmashi’li’g`i’, imtiyazi’, wo`zinin` jeke menshigi dep qaramaydi’. AQSh yerkli tu`rde 
gegemonli’q umti’li’slari’nan ha`m barli’q mashqalalardi’ sheshiwde ku`sh jumsawdan bas tartadi’. 
yekinshi. Bati’s yemes yeller awqamlarg`a birlesedi ha`m AQShti’ ha`m woni’n` bati’s awqamlaslari’ni’n` 
gegemonli’q pretenzelari’n ha`m globallasi’wdi’ tek wo`zlerinin` ma`plerinde paydalani’wlari’n toqtatadi’. 
U`shinshi. Bati’s sharshaydi’ ha`m ishten jemiriledi, wo`ytkeni liberal globallasi’w strategiyasi’ bati’s 
yellerinin` ekonomikali’q ha`m ruwxi’y potentsiali’n azdi’radi’, wolardi’ sotsialli’q energetikadan mahrum 
yetedi ha`m qi’yrawg`a ali’p keledi. To`rtinshi. Bati’s ha`m Shi’g`i’s sha`rayatlar basi’mi’ asti’nda, 
xali’qarali’q huqi’qqa tayana woti’ri’p ha`m xali’qarali’q sho`lkemlerden paydalana woti’ri’p, kelisim 
so`zler stoli’nda globallasi’w protsesslerin basqari’w ha`m qadag`alaw jobasi’n islep shi’g`adi’. Besinshi. 
yeger joqari’da atap wo`tilgen stsenariylerdin` hesh biri a`melge aspasa, insaniyat global konflikt, du`n`ya 
ju`zilik uri’s na`tiyjesinde qi’rg`i’ng`a ushi’raydi’. Soni’ ayti’p wo`tiw kerek, bul stsenariyler bir-biri menen 
uyg`i’n halda da a`melge asi’ri’li’wi’ mu`mkin.
Eger keleshek du`n`yani’n` du`zilisi konturlari’ haqqi’nda so`z yeter bolsaq, tariyxi’y logikadan kelip 
shi’g`i’p, woni’n` ko`p polyusli’ bolatug`i’nli’g`i’n tasti’yi’qlaw mu`mkin - ha`r bir yel wo`zinin` milliyligin, 
ma`deniyati’n, tilin ha`m ma`mleketshiligin saqlap qaladi’. Keleshekte du`n`yali’q ta`rtip du`n`ya 
ha`mja`miyetine kiriwshi barli’q yellerdin` ku`shleri ha`m ma`pleri balansi’na tiykarlang`an boladi’. Hesh 
bir ma`mleket basqalardi’n` aldi’nda hesh qanday abzalli’qlarg`a iye bolmaydi’. Ha`mme ten` boladi’.Tek 
usi’nday sha`rtlerde g`ana biz jer ju`zinde ti’ni’shli’q wornaytug`i’nli’g`i’na isene alami’z. 
Eger zamanago`y du`n`yada wori’n alg`an siyasiy jag`daydi’ bahalaytug`i’n bolsaq, wonda ta`n ali’w 
kerek, Shi’g`i’s ma`mleketlerinin` kollektiv tu`rdegi qu`sh penen qarsi’ turi’wi’ arqali’ liberal globallasi’wdi’ 
toqtati’w mu`mkin. Liberal globallasi’w qa`wipleri aldi’nda Rossiyani’n` millyi ma`pleri ko`pshilik jag`dayda 
Qi’tay, Hindistan, musi’lman du`n`yami’ ma`mleketlerinin` ma`pleri menen sa`ykes keledi.
Shi’g`i’s yellerinin` ishinde Rossiya ha`m Qi’tay bu`gingi ku`nde AQShti’ woni’n` du`n`yali’q 
hu`kimranli’qqa bolg`an pretenziyasi’nda real tu`rde toqtata ali’wi’, liberal globallasi’wdi’n` jen`isli 
sheriwin irkiwi mu`mkin. Bul yellerdin` ha`r biri tek g`ana qu`diretli siyasiy, ekonomikali’q ha`m a`skeriy 
potentsialg`a iye boli’p qoymastan, al, yen` basli’si’, tariyxi’y tami’rlari’ mi’n`ji’lli’qlarg`a bari’p tireletug`i’n 
u`lken ruwxi’y potentsialg`a da iye. wolar AQShnda bolmag`an ha`m boli’wi’ da mu`mkin yemes potentsial 
energiyag`a ha`m adam ku`shlerine iye. Amerika Qurama Shtatalari’ ha`lsiremekte, ti’ni’shsi’zlani’p 
baslamaqta, wolar so`zdin` tuwra ma`nisinde i’di’rap baslamaqta, wolarg`aqarsi’ bolg`anlardi’n` 
barli’g`i’na taslanbaqta, bulardi’n` barli’g`i’ keshirilmes ha`m jazmi’shli’ qa`telerge ali’p kelmekte, mi’sali’ 
Iraka qarsi’ agressiya si’yaqli’. Bunday kemshilikler AQSh ushi’n uzaqqa sozi’latug`i’n unamsi’z aqi’betlerge 
iye.
Tek g`ana Shi’g`i’s yellerinin` regionalli’q tsivilizatsiyali’ a`skeriy-siyasiy bloklari’ni’n` du`ziliwi AQSh 
kelisim so`zler stoli’na woti’ri’wg`a ha`m qandayda bir unamli’ na`tiyjelerge yerisiwge ma`jbu`rleytug`i’n 
effektiv irkip turi’wshi’ rol`di woynawi’ mu`mkin. Bati’s ha`m Shi’g`i’s wortasi’nda ku`shler balansi’ni’n` 
jarati’li’wi’ za`ru`r, bul du`n`yada keskinliktin` pa`seyiwine ha`m ko`birek turaqli’li’qti’n` wornawi’na ali’p 
keledi. Ha`zirgi ku`nde bulbirden bir real al`ternativa. Basqa barli’q stsenariyler de printsipinde a`melge 
asi’ri’li’wi’ mu`mkin, biraq itimalli’g`i’ kem.
Liberal globallasi’w dramasi’ woni’n` krizisinin` ku`sheyiwinin` tag`i’ da bir. Biraq yen` tragediyasi’ 
ko`rinisi. Rossiyani’n` global du`n`yag`a kirip keliw tariyxi’ tag`i’ bir ma`rte AQSh basshi’li’g`i’nda Bati’s 
ta`repinen pu`tkil du`n`ya xali’qlari’na tan`i’li’p ati’rg`an liberalizm globallasi’w sha`rayati’nda insaniyat 
u`stinen hu`kimranli’q wornati’w ushi’n AQSh ha`m Bati’s ma`mleketleri ta`repinen islep shi’g`i’lg`an 

---

qag`i’ydi’lar ji’yi’nti’g`i’ yekenligin ko`rsetti. Liberalli’q globallasi’w – bul Bati’sti’n` bati’sli’q yemes 
adamzat u`stinen u`stemlik yetiw siyasati’ ha`m ideologiyasi’ boli’p tabi’ladi’. Bunnan ti’sqari’ Rossiyani’ 
liberallasti’ri’w woni’n` tek g`ana Rossiya ushi’n yemes, al pu`tkil adamzat ushi’n perspektivasi’z ha`m 
qurti’wshi’. Bul Rossiyani’ liberallasti’ri’wdi’n` na`tiyjelerin analizley woti’ri’p, alg`an yen` basli’ 
sabag`i’mi’z boli’p tabi’ladi’. Biraq AQSh ushi’n da bul umi’ti’lmas sabaq. wol yen` da`slep Rossiya 
mi’sali’nda bir ma`mlekettin` liberal assimilyatsiya siyasati’n biykarlawi’ menen duslasti’. Rossiya AQSh 
wo`zine baylani’sli’ haqi’yqi’y niyetlerin an`lap alg`an birinshi ma`mleket boldi’., buni’n` ushi’n qi’mbat 
baha to`lep, liberalli’q globallasi’w ekspansiyasi’ joli’nda jen`ilmeytui’n tosi’q boldi’. Bul globallasi’wg`a 
sho`lkemlesken halda qarsi’ turi’wdi’n` baslani’wi’ boldi’.
Bizin`she, probati’s globallasi’wdan, «alti’n milliard» ushi’n xi’zmet yetetug`i’n globallasi’wdan 
ha`mme ushi’n xi’zmet yetetug`i’n globallasi’wg`a, bir polyarli’ globallasi’wdan ko`p polyusli’ 
globallasi’wg`a wo`tiw za`ru`rligi pisip jetilisti. Usi’g`an baylani’sli’ «global Shi’g`i’sti’n`», yag`ni’y liberal 
proamerikan ha`m probati’s globallasi’wdan zardap shegip ati’rg`an barli’q bati’sli’q yemes xali’qlardi’n`, 
sonday-aq Bati’stag`i’ globallasi’wdi’n` liberal formalari’n ta`n almaytug`i’n ku`shlerinin` is-ha`reketlerin 
birlestiriw ha`m koordinatsiyalaw za`ru`r. A`dalatli’ ha`m adamgershilikli du`n`ya ushi’n bati’sli’q yemes 
du`n`yani’n` yen` iri ma`mleketleri – Rossiya Federatsiyasi’, Qi’tay, Hindistan, Indoneziya, Braziliya, 
Meksika, Iran ha`m basqa da yellerdin`, sonday-aq liberal globallasi’wg`a qarsi’ shi’g`i’p ati’rg`an 
Bati’stag`i’ ku`shlerdin` bloklari’n jarati’w kerek.
Bati’s ha`m AQShni’n` global insaniyat shen`berinde u`stin boli’wi’ uzaqqa sozi’lmaydi’. Ha`r qanday 
imperiya jen`iliske ushi’raydi’, bunnan barli’q imperiyalar tariyxi’ gu`wali’q beredi – Rim imperiyasi’nan 
baslap Gitler imperiyasi’na shekem. AQSh baslag`an Bati’sti’n` du`n`yali’q hu`kimranli’g`i’ wo`zinin` 
tariyxi’y finali’na jetip kelmekte. AQSh ha`m Bati’s wo`zlerinin` ekonomikali’q ha`m a`skeriy potentsiali’n 
wo`zlerinin` global hu`kimranli’g`i’n bekkemlew ha`m woni’ ma`n`gilik yetiw joli’nda ari’qlati’w (ko`terem 
boli’w) bosag`asi’nda. AQSh wo`zinin` jaqi’n keleshekte bul ken` ko`ppolyusli’ du`n`yada ko`p 
ma`mleketlerdin` biri boli’p, basqa ma`mleketler aldi’nda qanday da bir ayri’qsha arti’qmashi’li’qlarg`a 
ha`m abzalli’qlarg`a iye bolmaytugi’nli’gi’na tayarlani’wi’ kerek. wol Ulli’ Liberal utopiyani’n`, liberalli’q 
globallasi’w joybari’ni’n` qi’yrawi’n tan ali’wg`a tayar boli’wi’, jen`ilgenin moyi’nlawi’ kerek boladi’. Pu`tkil 
du`n`yani’ bag`i’ndi’ri’w yele hesh kimnin` qoli’nan kelmegen, AQShni’n da qoli’nan kelmeydi. Bul 
printsipinde mu`mkin yemes. Tariyxti’n` ko`rsetkenindey, ko`binese wo`z aymaqlari’n basi’p ali’wshi’li’q 
uri’slar ja`rdeminde ken`eytiw tabi’sli’ juwmaqlang`an, biraq bunday jol menen iyelik yetken aymaqlardi’ 
uzaq da`wirler hesh kim uslap qala almag`an. AQShi’na da aqi’lsi’z takabbi’rli’qtan, qa`telespewshilik ha`m 
jazasi’zli’q eyforiyasi’nan bas tartatug`i’n waqi’t keldi. Ha`r qanday waqi’tta da ha`mmege de ha`r bir 
zatti’n` haqi’si’n to`lewine tuwra keledi. Ne yeksen`, soni’ worasan`. Jamanli’q samali’n yeksen`, irkip 
bolmas qa`ha`r ha`m jazalawshi’ qi’li’sh dawi’li’n worasan`.
AQSh kewillerdin` qayti’wi’ pu`tkil Amerika ushi’n psixologiyali’q drama, ekzistenuialli’q tragediya 
bolmawi’ ushi’n wo`zinin` jen`ilisine ha`zirden baslap tayarlani’wi’ kerek. Bunday tragediyadan keyin wol 
wo`zin won`lap ala almawi’ mu`mkin.
Globallasi’wdi’n` unamsi’z aqi’betlerin azayti’p, minimallasti’ri’p, woni’ barli’q ma`mleketlerge, 
pu`tkil adamzatqa xi’zmet yetiwge ma`jbu`rlew kerek. Buni’n` ushi’n yen` da`slep AQSh baslag`an 
Bati’sti’n` global ekspansiyasi’n toqtati’w za`ru`r. Ta`biyiy integratsiya protsessi si’pati’nda tu`siniletug`i’n 
globallasi’w uli’wmaadamzati’lk jetiskenlik boli’p, wol tek «alti’n milliardqa» g`ana yemes, tarnsmilliy 
korporatsiyalarg`a ha`m bati’s hu`kimetlerine yemes, al du`n`yani’n` barli’q xali’qlari’na xi’zmet yetiwi 
tiyis. Xali’qarali’q sotsiologiyali’q ha`mja`miyet globallasi’w protsessinin` jan`a strategiyalari’n ha`m 
formalari’n, global du`n`yani’n` bunnan ko`re a`dalatli’raq ha`m adamgershilikli perspektivalari’n 
izertlewge wo`zinin` yelewli u`lesin qosi’wi’ kerek. Pikirimizshe, bul du`n`ya sotsiologiyasi’ni’n` ku`ta` 
aktual mashqalalari’nan boli’p tabi’ladi’. wol mayda temalar ha`m sxolastikadan bas tarti’p, 
globallasi’wdi’n` basqa liberalli’q bolmag`an (al`terglobalizatsiya) imkaniyatlari’n ha`m za`ru`rligin, 
yag`ni’y pu`tkil adamzat ma`pine juwap beretug`i’n globallasi’wdi’ izertlewi kerek.

---