► bakteriyalar bemor tanasiga tushib, uni zararlantirishining oldini olish uchun; ► operatsiya qilinadigan bemor tanasiga bakteriyalar tushmasligi uchun. Agar o‘quvchilar o‘z javoblarida jarrohlik asboblarida bakteriyalar yoki mikroblar yo‘qligiga ishonch hosil qilish uchun degan fkrni qayd etishsa-yu, ammo kasallik tarqalishining oldini olish haqida aytilmagan bo‘lsa, javob qisman qabul qilinadi (1 ball). Bunday javob quyidagicha bo‘lishi mumkin: ► ulardagi barcha mikroblarni o‘ldirish uchun. Agar javobda kasallik tarqalishining oldini olish uchun, degan fkr bo‘lsa-yu, ammo bu jarrohlik asboblarida bakteriyalar yo‘q qilinganligi sababli ekani qayd etilmagan bo‘lsa, javob qisman qabul qilinadi. Bunday javob quyidagicha bo‘lishi mumkin: ► kasalliklar tarqalishining oldini olish uchun. Javob yo‘q yoki boshqa javoblar (masalan, jarrohlik asboblarini toza holda saqlash uchun) bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi (0 ball). Mazkur topshiriq o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasini baholashga qaratilgan. 3-savol Bemorlar operatsiyadan keyin ovqat va suv iste’mol qila olmaganliklari sababli ularga tarkibida suv, glukoza va minerallar bo‘lgan tomchi qo‘yiladi. Ba’zi hollarda tomchiga antibiotiklar va tinchlantiruvchi vositalar ham qo‘shiladi. Nima sababdan tomchiga qo‘shiladigan glukoza operatsiyadan keyin bemorlar uchun nihoyatda zarur sanaladi? A Suvsizlanishning oldini olish uchun B Operatsiyadan keyingi og‘riqni kamaytirish uchun C Operatsiyadan keyingi infeksiyalarni davolash uchun D Zarur bo‘lgan oziq moddalar bilan ta’minlash uchun Baholash mezoni Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar biologiyadan tegishli bilimlarni yodga olishlari kerak: iste’mol qilingan oziq-ovqat tarkibidagi uglevodlar glukozagacha parchalanib, qonga so‘riladi. Bu jarayon uchun ko‘p vaqt talab etiladi. Tomchi orqali yuborilgan glukoza parchalanib, undan energiya hosil bo‘lishiga esa nisbatan kamroq vaqt sarflanadi. Operatsiyadan keyin ovqat hazm qilish sistemasi o‘z funksiyasini to‘liqligicha davom ettirishi uchun esa ko‘p vaqt talab etiladi. Agar o‘quvchilar “D Zarur bo‘lgan oziq moddalar bilan ta’minlash uchun” javob variantini belgilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball) . Javob yo‘q yoki boshqa javoblar bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi (0 ball). Mazkur topshiriq o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish kompetensiyasini baholashga qaratilgan. 4-savol Organlarni ko‘chirib o‘tkazish jarrohlik amaliyoti yordamida amalga oshiriladi va bu holat keng tarqalmoqda. Quyidagi diagrammada 2003-yil davomida shifoxonalardan birida ko‘chirib o‘tkazilgan organlar soni ko‘rsatilgan.
Yuqoridagi diagrammaga asoslanib, quyidagi xulosalarga kelish mumkinmi? Ko`chirib o`tkazilgan organlar soni Buyraklar Jigar Yurak O‘pkalar
Tikanbaliq akvariumda parvarish qilish oson bo‘lgan baliqdir.
► Urchish davrida erkak baliqlarning qorin qismi kumushrangdan qizil rangga o‘zgaradi. ► Erkak tikanbaliq o‘zi yashaydigan hududga kelib qolgan har qaysi raqobatchi erkak baliqqa hamla qiladi va uni haydab chiqarishga harakat qiladi. ► Agar kumushrangli urg‘ochi baliq yaqinlashsa, uni tuxum qo‘yish uchun o‘zining uyasi tomonga yo‘llashga harakat qiladi. O‘quvchi erkak baliqning tajovuzkor xatti-harakatlar qilishiga nima majbur etishini tajribada o‘rganmoqchi. O‘quvchining akvariumida yolg‘iz erkak tikanbaliq bor. O‘quvchi mumdan uchta baliq modelini yasaydi va ularning har birini simga mahkamlaydi. U har qaysi modelni alohida holda bir xil muddatga akvariumga tushiradi. Shundan so‘ng TIKANBALIQNING XATTI-HARAKATLARI – 99 –o‘quvchi erkak tikanbaliq mumdan yasalgan fguralarni necha marta itarib, tajovuzkor xatti-harakatlar qilganini sanaydi.
1-savol Ushbu tajriba yordamida qaysi savolga javob berishga harakat qilinmoqda? ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ Topshiriq tavsif Agar o‘quvchilar o‘z javoblarida “Qaysi rang erkak tikanbaliqning tajovuzkor xatti-harakatiga sabab bo‘ladi?” degan savolni qayd etishsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). To‘g‘ri javoblar quyidagicha bo‘lishi ham mumkin: ► Erkak tikanbaliq kumushrangli baliqqa nisbatan qizil rangli baliqqa yanada tajovuzkorroq munosabatda bo‘ladimi? ► Tajovuzkor xatti-harakat va rang o‘rtasida bog‘liqlik bormi? ► Baliqlarning rangi erkak tikanbaliqning tajovuzkor xatti-harakatlariga sabab bo‘ladimi? ► Baliqning qanday rangi erkak tikanbaliqning eng ko‘p tajovuzkor xatti-harakatiga sabab bo‘ladi? Javob yo‘q yoki model/baliqning rangi bilan bog‘liq bo‘lmagan barcha javoblar qabul
