Nima qilish kerak? Odamning isitmasi chiqsa, avvalo, uning sababi aniqlanadi.
Faqat haroratni tushiradigan dorini ichish bilan vaqtincha isitmadan qutilish mumkin, ammo asl
sabab bo‗lgan dard davolanmas ekan, ko‗p o‗tmay harorat yana ko‗tarilaveradi. Ya'ni, isitmadan
batamom qutilish uchun simptomni emas, balki kasallikning o‗zini davolash kerak. Xuddi
shuningdek, bugun ko‗p gapirilayotgan, insonning axloqsiz bo‗lib, moddiylashib borayotgani
johillik, ma'naviyatsizlik dardining simptomlaridir. Odamning odobli bo‗lib, ruhiy dunyosining
boyishini, dunyoda inson bo‗lib yashashini ta'minlashga atrof-muhitni buzg‗unchi vositalardan
xoli qilish bilangina erishib bo‗lmaydi. Balki inson ma'naviyatini ko‗tarish, qalbiga ilm, ezgulik
ziyosini kiritish bilangina johillik, ma'naviy buzuqlik dardiga davo topish mumkin.
Johillik bugun epidemiya tarzida keng yoyilgan. Ilm uning davosi, emidir. Ilm agar
insonning hayotida aks etmay, faqat xayolda, qog‗oz-qalamdagina qolsa, bu ilmdan uning
egasiga naf yo‗q. Xorijlik bir tanishimning shunday degani esimda: «Universitetda ko‗plab
professorlarni ko‗rdim, bag‗oyat ilmli, o‗z sohalarida tengi yo‗q mutaxassislar. Ammo shaxsiy
hayotlaridagi o‗zlarini tutishlari, arzimas narsa uchun pastkashlikka borishlari, axloqsizliklari
meni ajablantirardi».
Darhaqiqat, ilmning o‗zi ham inson ma'naviyatini ifodalamaydi. Aslida, ilm nima,
uning mezoni qanday bo‗lishi kerak, bular ham bahsli savollar. Odam qo‗lida oliy ilm unvoni
bo‗laturib o‗zi ma'naviyatsiz bo‗lishi hech gap emas. Umr bo‗yi tog‗da qo‗y boqqan cho‗pon
yoki dalada ketmon chopgan dehqon esa ma'naviy barkamol, axloq-odobda komil inson bo‗lishi
mumkinligi ham haqiqat.
Bugungi tezkor globallashuv jarayonida ma'naviyatni saqlab qolishning yagona
chorasi insonning qoniga, joniga ma'naviyatni singdirishdir. Xo‗sh, bu qanday amalga oshiriladi?
Bu muhim vazifaning umumiy yo‗nalishini Yurtboshimiz shunday belgilab bergan:
«Ma'lumki, har qanday kasallikning oldini olish uchun, avvalo, kishi organizmida unga qarshi
immunitet hosil qilinadi. Biz ham farzandlarimizni ona Vatanga muhabbat, boy tariximizga, ota-
bobolarimizning muqaddas diniga sadoqat ruhida tarbiyalash uchun, ta'bir joiz bo‗lsa, avvalo,
ularning qalbi va ongida mafkuraviy immunitetni kuchaytirishimiz zarur. Toki yoshlarimiz
milliy o‗zligini, shu bilan birga, dunyoni chuqur anglaydigan, zamon bilan barobar qadam
tashlaydigan insonlar bo‗lib yetishsin. Ana shunda johil aqidaparastlarning «da'vati» ham, axloq-
odob tushunchalarini rad etadigan, biz uchun mutlaqo begona g‗oyalar ham ularga o‗z ta'sirini
o‗tkaza olmaydi».
Tarbiyaning eng samarali usullaridan biri o‗rnak bo‗lish orqali ta'lim berishdir. Ya'ni,
yoshlarimizga tarbiya beradigan mutaxassislar, ustoz-tarbiyachilar, avvalo, o‗zlari tarbiyalangan
bo‗lmoqlari va yoshlarga oliy namuna maktabi vazifasini o‗tamoqlari lozim. Ma'naviyat
tarbiyachining yurish-turishida ufurib tursa, u milliy urf-odatlarga sodiqlik, qadriyatlarga hurmat
ko‗rsatsa va bunga o‗z hayotida amal qilsa, ko‗zlangan maqsadlarga erishish samaraliroq bo‗ladi.
Bu borada vatanparvarlik, ezgulik, xayr-saxovatni tarannum etuvchi badiiy asarlar,
filmlarning ham o‗rni beqiyos. Agar film yoki badiiy asar yuqori sifatli bo‗lsa, uning ijobiy ta'siri
boshqa har qanday vositadan kuchli bo‗lishi shubhasiz. Yoshlarni sport ishlariga muntazam jalb
etish ham yuqori samara berishi ma'lum. Do‗stlik, vatanparvarlik g‗oyalarini singdirishda
sportdan o‗tadigani yo‗q. Ma'rifiy ishlar bilan birga sport musobaqalarini barobar olib borish
yoshlarimizning ham jismonan, ham ma'nan sog‗lom bo‗lishlarini ta'minlaydi. Bu tadbirlarni
erta, imkon bo‗lsa, bog‗cha yoshidan boshlash kerak. Chunki bu davrda murg‗ak qalblarga yo‗l
topish oson bo‗ladi. Ayni shu davrda ularda ma'naviyat immunitetini shakllantirish mumkin.
Bizning ma'naviyatimiz shunday bir hayot yo‗liki, shaxsni, davlatni va hatto
jamiyatni usiz tasavvur etib bo‗lmaydi. U har jabhada hayotimizga singib ketgan. Demak,
ma'naviyatni saqlab qolish uchun davlatning aralashuvi jamiyatdagi plyuralizmga zid harakat
emas, balki xalqning istayotganini o‗ziga qaytarishdir. Zero, demokratiya, plyuralizm degani bu -
birovga zararing tegmasa, istalgan buzuqlikni qilishing mumkin, degani emas.
Globallashuv jarayonida internet yangi aloqaviy vositadir. Kimdir ma‘lumot, kimdir
axborot oladi va yana boshqa birov tanish orttiradi, xat yozishmalar sifatida foydalaniladi va
barcha sohalar ma‘lumot beruvchi ensiklopediya o‗rnini egallaydi. Globallashuv jarayonida
kishilar internetdan xohlagan manbani topadi. Internet ko‗pchilikni birlashtiradi yoki ajratishi
ham mumkin, bundan tashqari agressiv maqsadda ishlaydi, ya‘ni u mafkuraviy urush qurolidir,
buni ilmda «kiberterrorizm» deydi.
Globallashuv jarayonda dunyoda sodir bo‗layotgan voqealar va harakatlar tezlikda
internet tarmoqlari orqali tarqaladi. Bu esa axborot kommunikatsiya dunyosining rivojlanishidan
dalolat beradi. Internetda ishlagan kishi dunyo yangiliklaridan habardor bo‗ladi, ayrim yoshlar
o‗zini virtual dunyoda ekanligini his qilmaydi. Unda ishlash ruhiy g‗oyalarning rivojlanishiga va
sog‗ligiga zarar etkazishi ham mumkin. Internet dunyo hamjamiyatini o‗zining beg‗araz
(pornografik) saytlari bilan tashvishga solmoqda, o‗spirin yoshlarning ongiga ta‘sir qilib, ba‘zi
noan‘anaviy xabarlarni ham tarqatmoqda. SHuning uchun ham ota-onalar farzandlarining
internetda ishlayotgan jarayonini nazorat qilishsa maqsadga muvofiqdir. Hozirgi kunda
internetning har xil saytlari yoshlar ongiga salbiy ta‘sir qiladi, lekin kun sayin unga o‗rganib
qolayotganlar soni ortib bormoqda. Bunday ruhiy bog‗lanish fojeali oqibatlarga olib keladi.
Ayrim yoshlar kompyuter klublarida har xil o‗yinlar bilan mashg‗ul. Bu nafaqat ¤zbekistonda
balki boshqa davlatlarda ham mavjud. Masalan, Janubiy Koreyada kompyuter o‗yinlari juda
ommalashgan.
Umuman olganda, barcha tadqiqotchi olimlar global o‗zgarishlar madaniy o‗ziga
xosliklarga, ayniqsa o‗sib kelayotgan yosh avlod tarbiyasiga, ularning ongi va mafkurasiga
ta‘sirini o‗tkazishini ta‘kidlaydilar. YOsh avlodning miyasi hali yozilmagan oq qog‗oz misoli
toza bo‗ladi. Unga nima yozilsa, kiritilsa, o‗sha narsa namoyon bo‗ladi. Biroq ushbu ta‘sir
doirasi to‗g‗risida har xil munosabat bildiradilar.
Ba‘zilari yangi texnologiyalarning keng tarqalishini qo‗llab-quvvatlaydilar, bu bilan
globallashuv jarayoni barcha salbiy oqibatlarning oldini olishga qodir, deb hisoblaydilar. G‘arb
sivilizatsiyasining yutuqlaridan hayratlangan boshqalar globallashuv faqatgina ijobiy
o‗zgarishlarga olib keladi, degan fikrda. Ushbu toifadagi tadqiqotchi va olimlar bu o‗rindagi
madaniy o‗ziga xoslikni qoloqlik, kambag‗allik, taraqqiyotdan voz kechish kabi
tushunchalarning sinonimi sifatida baholaydilar. Uchinchi bir guruhdagilar esa global
o‗zgarishlarda katta tahdid mujassam ekanligini ta‘kidlaydilar.
Boshqalarning tasavvuriga muvofiq, globallashuv iqtisodiy sohada emas, balki diniy
sohada katta xavf-xatar tayyorlamoqda, chunki, globalizm va axborot dunyoviy xarakterga ega
bo‗lgan bir paytda xudosizlik targ‗iboti bilan uyg‗unlashtiriladi. YAna boshqalarning
qarashlarida globallashuv millatga va milliy o‗ziga xoslikka putur etkazadi. Madaniy, shu
jumladan diniy qadriyatlar, turmush tarzi ham xavf ostida qoladi. Bunday yondashuvga moyillik
bildirayotgan fan va siyosat arboblari uchun madaniy o‗ziga xoslikni saqlashga intilish asosiy
maqsaddir. CHunki hozirda internet tarmog‗idan foydalanadiganlarning asosiy qismini yoshlar
tashkil qilmoqda. YOshlar esa millat va davlat kelajagidir.
Globalizm milliy davlatlar suvernitetini sezilarli darajada cheklab qo‗ydi va bu
jarayon kuchayib bormoqda. CHeklab-chegaralash mexanizmlarini yaratish va kuchaytirish
orqali vaziyatni to‗laligicha nazorat qilish kabi tor va sayoz fikrlash konsepsiyasi allaqachon
eskirgan.
Barcha sohadagi globallashuvni jamiyatning ichiga olib kirish masalasida ko‗p
o‗ylagan va o‗ylayotgan davlatlar ertami-kechmi shu narsani tushunadilarki, globallashuvni
inkor qilish ushbu fenomenning ta‘sir doirasiga tushishning eng halokatli yo‗lidir. CHunki,
o‗zini-o‗zi cheklab chegaralash bilan qoloqlik domiga tushgach, baribir bu boradagi islohotlarni
boshlash lozimligini anglaydi. Globalizm, jumladan axborot globallashuvining mutlaqo domiga
tushmaslikning chorasi mavjud emas va buning iloji ham yo‗q. Eng yaxshi yo‗l – bu ma‘lum
milliy davlat manfaatlarini saqlash va himoya qilish maqsadida axborot texnologiyalarini,
dasturlarini imkon qadar tezlashtirish, iqtisodiy va siyosiy sohadagi islohotlarni izchil yo‗lga
qo‗yishdir.
Hayot tajribasi shuni ko‗rsatmoqdaki, globalizmning mudhish oqibatlariga
yo‗liqmaslik va domiga tushmaslikning birdan-bir yo‗li – tezroq ushbu jarayon ichiga kirib
borishdir va shu to‗g‗risida o‗ziga kerakli tushunchalar hosil qilishdir. Milliy davlatlar,
jamiyatlar, hukumatlarning hayotiyligini ta‘minlashning sharti ham barcha sohada zamonaviy
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy taraqqiyot dasturlarini qabul qilish, jamiyatni axborotlashtirishdir.
Albatta, bugun internet maydoni sayyoramizdagi mavjud har xil madaniyatlar,
g‗oyalar, qadriyatlar va manfaatlarni o‗zida aks ettirgan yagona global tarmoqdir ammo, ba‘zi
masalalarni keng miqyosda nazoratga olishni taqozo qilmoqda. Bundaylar safiga terrorizmni
parvarishlovchi, diniy ekstremistik g‗oyalar tarqatuvchi, pornografiya kabi axloqsizlikka
moyillikni rivojlantiruvchi saytlarni kiritish mumkin. Biroq, mazkur saytlarga bo‗lgan
munosabat darajasi ham dunyo mamlakatlarida har xildir.
Global miqyosda insoniyatning ba‘zi masalalarda murosaga yuzlanishiga to‗g‗ri
keladi. SHulardan biri, bizningcha, internetda terrorizmni parvarishlovchi sahifalarni nazorat
qilishga yo‗naltirilgan hamkorlikdir. SHunisi qiziqki, bu veb sahifalarning qurboni faqatgina
yoshlar emas, balki katta yoshdagi kishilar ham o‗zining ma‘naviy boyligining to‗liq emasligi
hamda buzg‗unchi g‗oyalarga moyilligi tufayli qurbonga aylanmoqdalar. Buning uchun,
terroristik deb tan olingan guruhlar, kimsalarga mutaxassislar tomonidan tan olingan saytlarga
serverlardan joy bermaslik, ularni yopishga qaratilgan chora-tadbirlarni qilish maqsadga
muvofiqdir. Bu o‗rinda BMT katta rol o‗ynashi mumkin.
SHubhasiz, bu yo‗nalishda ma‘lum ishlar amalga oshirilib, muayyan halqaro
hujjatlar ham qabul qilingan. Ammo kibermaydonda zikr etilgan illatlarning yoyilishi
muammosini yuqori o‗ringa ko‗tarish, mavjud imkoniyatlarni safarbar etish fursati allaqachon
etib kelgan.
Bugungi kunda O‘zbekistonda internet tijorati firmalari, gazeta-jurnal saytlari
nihoyatda rivojlanib, mukammallashib bormoqda, uni ta‘qib qilish qiyin. Ammo milliy urf-
odatga va axloqiy darajaga to‗g‗ri kelmaydigan saytlar ham ko‗p. Bu yoshlar va kelajak avlod
ongiga katta ta‘sir qiladi. Ayrim qo‗shtirnoq ichidagi beg‗araz insonlar yoshlarni pornografik
saytlar orqali nishonga oladi, ya‘ni, ma‘naviy ozuqa bilan birga, ruhiy hayot tarziga ta‘sir
o‗tkazadi. Hozirgi kunda buning oldini olish maqsadida ayrim saytlarni filterdan o‗tkazish zarur.
Jahon sahnida etarli darajada mavqega ega bo‗lgan internet yoshlarning ongidagi bo‗shliqni
ortiqcha ma‘lumotlar bilan to‗ldiradi. YOshlar virtual hayotga shunchalik kirib ketmoqdaki,
milliy ma‘naviy qadriyatlar ming yillar davomida shakllangan, o‗tmish avlodlardan o‗tib
kelayotgan ma‘naviy boylik ekanligini bilishmaydi. ¤smir yoshdagi bolalarning internetga qattiq
bog‗lanib qolish holatlari kuzatilmoqda. Bu esa ―internet kasalligi‖ni keltirib chiqaradi. Bir
necha yil oldin Pekin shahrida ―internet kasalligi‖ga chalingan bemorlarning shifoxonasi ochildi.
―Bugungi kunda zamonaviy axborot maydonidagi harakatlar shu qadar tig‗iz, shu
qadar tezkorki, endi ilgarigidek, ha bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning bizga aloqasi
yo‗q, deb beparvo qarab bo‗lmaydi. Ana shunday kayfiyatga berilgan xalq yoki millat
taraqqiyotdan yuz yillar orqada qolib ketishi hech gap emas.‖
Islom Karimov
Globallashuv XXI asr jahon taraqqiyotining ob‘ektiv qonuniyatlaridan biri sifatida
e‘tirof etilmoqda. Globallashuv fenomeni haqida gapirganda, bu atama bugungi kunda ilmiy-
falsafiy, hayotiy tushuncha sifatida juda keng ma‘noni anglatishi mumkin. Umumiy nuqtai
nazardan qaraganda, bu jarayon mutlaqo yangicha ma‘no-mazmundagi xo‗jalik, ijtimoiy-siyosiy,
tabiiy-biologik global muhitning shakllanishini va shu bilan birga mavjud milliy mintaqaviy
muammolarning jahon miqyosidagi muammolarga aylanib borishini ifoda etmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |