Globalization process and ethics problems



Download 2,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/139
Sana18.01.2022
Hajmi2,32 Mb.
#391252
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   139
Bog'liq
Ritorika

Til arslon misoli yotar qafasda,  
Bexabar boshini u er nafasda  
Tilidan tutilgan ne deyar, eshit,  
Amal qil bu so‘zga, o‘zingga esh et.  
Bolo keltiradi boshga bu til 
So‘zingni tiyib yur, boshing yorilmasi  
                                                             
1
 
Qur’oni Karim. T.: Cho‘lpon nashriyoti. 1992. B.168. 
 


99 
 
Tilingni tiyib tur, tishing sinmasin.  
Yusuf Hos Xojib 
Shirinso‘zlik ko‘pgina muvoffaqiyatlarning omilidir, u taraqqiy etgan jamiyat 
tashkil  etishning  asoslaridan  biridir.  Shuning  uchun  ham  bu  narsaga  barcha  buyuk 
donishmandlar  katta  ahamiyat  berib  kelganlar.  Ular  doimo  boshqalarga  yaxshi 
so‘zlarni  aytish,  muloyim  gaplarni  tanlashga  undaganlar.  Yaxshi,  muloyim  gapni 
ishlatish insonning obro‘sini orttiradi, do‘stlarini ko‘paytiradi, hammaning hurmatiga 
sazovor qiladi. 
Donolar  aytibdurlar:  "Ey  farzand
.So‘z  turt  nav    bo‘ladi:  birinchisi-  bilishga 
aytishga hojati yo‘q so‘zlar; ikkinchisi 

bilishga va aytishga zarur bo‘lgan so‘zlar; 
uchinchisi - bilishga zaruri yuq ammo aytsa bo‘ladigan so‘zlar; to‘rtinchisi 

bilsa 
bo‘ladigan, ammo aytishga hojati yo‘q so‘zlar.
 
Ammo aytiladigan va bilinadigan so‘z shunday bo‘ladiki, dunyoning yaxshiligi 
shu  so‘zga  bog‘liq  bo‘ladi.  Bunday  so‘z  dunyo  uchun  foydalidir.  Bunday  so‘zni 
aytuvchiga ham, eshituvchiga ham ko‘p manfaati bor.
 
Bilish mumkim 
– 
u, gapirish mumkin bo‘lmaydigan so‘zlar shunday bo‘ladiki, 
bir  dust  kishining  aybi  senga  ma’lum  bo‘ladi.  Aql  tomonidan  o‘ylagan  vaqtida  uni 
aytish bexayodikdir. Shu aybni aytsang, do‘stingni jaxli chiqadi, u sendan xafa bo‘ladi 
yoki o‘z boshiga katta g‘avg‘o ortirib  alasan, shuning  uchun bu so‘zni bilish kerak, 
ammo aytmaslik lozim....
 
Ey  farzand,  hamma  vaqt  to‘g‘ri  so‘z  gapir.shoshilishdan  qochgil.  xar  bir 
so‘zga quloq sol, tezlik qilma. O‘ylasmasdan so‘zlama xar bir so‘zni o‘ylab gapir, to 
aytgan so‘zingdan po‘shaymon bo‘lmagaysan. Sovuq, so‘z so‘zlama. Sovuq so‘z bir 
ypyg‘, undan dushmanlik hosil bo‘ladi
1
 
Alisher  Navoiy  ham  so‘zning  xashamdorligidan  ko‘ra,  haqqoniyligini 
ulug‘laydi. Shirin so‘zli, el uchun foydasi tegadigan notiqlarga yon bosadi. Ularning 
xizmatini masjid imomlarining qilayotgan ishlaridan yuqori ko‘yadi. Shu tufayli ular 
uchun imomlarga nisbatan ancha ko‘p mablag‘ ajratishni tavsiya etadi: 
"Voizga yillik 
naqdi  besh  yuz  oltun,  bug‘doy  un  yuq.  Imomg‘a  masjidi  jome’da  xatib  bo‘lib, 
                                                             
1
 Kaykovus. Qobusnoma. Т.:Istiqlol 994. B 39-41 


100 
 
maktabdag‘i tutgay, yillik nafi ikki yuz  oltun, bug‘doy un yuq."
1
 
Demak, shirin so‘zli bo‘lish tarbiyalanganlik belgisidir. Kuch bilan erisha olmagan 
narsaga so‘z bilan erishish mumkin. 
«Muomala»  so‘zi  zamirida  butun  insoniyat  taqdiri  mujassam»  ekanligini 
e’tirof  etgan  adabiyotshunos  olim  N.Bekmirzaev  muomala  va  shirinso‘zlikning 
inson hayotidagi o‘rni, ahamiyati, qimmatiga doir ma’lumotlarni keltiradi. Ayniqsa 
sansirab  murojaat qilish  odobsizlik  ekanligi,  do‘q-po‘pisa  betayinlik va  beburdlik 
nishonasi  ekani  haqida  ta’kidlab,  «Har  bir  odam  o‘zining  shaklu-shamoyil 
go‘zalligiga  vaqt  va  pul  sarflash  hisobiga  erishadi.  Agar  odamlardagi  shakl 
go‘zhalligiga  ma’naviy  –axloqiy  go‘zallik,  muomala  madaniyati  ham  qo‘shilsa 
bormi, nur ustiga a’lo nur bo‘lardi. Bundaylarni komillikka intilish yo‘lidan borib, 
odamlarga shirin so‘zlari bilan ruhiy madad beradiganlar safiga  kiritish lozim»
2
 - 
deydi.   
Darhaqiqat, chiroyli muomalaning qudrati inson bilimi bilan ham belgilanadi. 
Zero, oqilonalik so‘z, nutq bevosita tafakkur mahsuli, tafakkur esa bilimsiz vujudga 
kelmaydi.  Shu  bois,  bilimsizlik  o‘zaro  muloqotda,  insonlararo  munosabatda  pand 
berib  qo‘yishi,  aksincha,  oqil  kishining  tili  so‘zda  erkli,  mushohadali  bo‘lib, 
ko‘plarga naf keltirganligi haqida pandnomalarda bitilgan. 
Bugungi  kunda  insonlararo  muloqotda,  odamlar  orasida  andishasiz  so‘zlar, 
behayo  gaplar,  tuturuqsiz  fikrlar,  mantiqsiz  mulohazalar  va  shallaqilik  ko‘payib 
borayotganligi achinarli xoldir. Ayniqsa, bozorlarda, jamoat transportlarida, ko‘cha-
kuyda bunday illatlar tez-tez ko‘zga tashlanmoqda. Eng achinarlisi shundaki, yomon 
so‘zlar bilan murojaat qilish, so‘kinib gapirish ziyo maskanlari hisoblanmish ta’lim 
muassasalarida,  madaniyat  o‘chog‘i  bo‘lmish  san’at  saroylariga  ham  kirib 
borayotganligini  kishini  ajablantiradi.  Ayrim  qizlarimiz  va  o‘g‘il  bolalarimizning 
bir-biriga aytayotgan gapini, muomalasini ko‘rib xijolatli xolatga tushasan. Xattoki 
global  tarmoqlarda  ham  yozma  nutqlardagi  savodsizlikdan  tashqari  behayo, 
xaqoratli so‘zlarni bemalol ishlatayotgan insonlar ko‘payib borayotganligi achinarli 
                                                             
1
 Alisher Navoiy. Asarlar. Т13. B.178 
2
 Bekmirzaev N. Notiqlik san’ati asoslari. Т. Universitet. 2005. B.14 


101 
 
xol xisoblanadi. 
Bejizga  «Inson  gapiruvchi  hayvondir».  Uning  xususiyati  hayvonlikdan  va 
gapirishdan iborat»-deb ta’kidlagan edi mavlono Jaloliddin Rumiy. Hayvonlik unda 
doimiydir, ayrilmasdir. So‘z ham shundoq. Inson ko‘rinishidan hech narsa demasa 
ham, ichida hamisha gapiradi. Bu xol go‘yo loy qorishgan suv toshqiniga o‘xshaydi. 
Toshqinning  toza  suvi  insonning  so‘zi  (nutqi)  balchig‘i  esa  hayvonligidir.  Biroq, 
balchiq unda o‘tkinchi bo‘lib, vaqt kelib ulardan asar ham qolmaydi. Yaxshi  yoki 
yomon  bo‘lishiga  qaramay,  so‘zlar,  hikoyalar  va  bilimlar  qoladi.  Odamlarning 
yomonliklariga sabr qilmoq go‘yo o‘z nopokligini ularga surtib tozalangan kabidir. 
Sening  fe’li  huying  tahammul  bilan  yaxshilanadi.  Ularniki  esa  zulm  va  yomon 
muomala sababli buziladi. Buni eslab olding va endi o‘zingni pokla»-deydilar
1
 
Darhaqqat,  so‘z  inson  qalbini  ilitadi  va  shu  bilan  birga  so‘z  inson  qalbini 
jarohatlaydi  ham.  Shu  bois  xalqimizda  «Tig‘  yarasi  ketar,  so‘z  yarasi  ketmas», 
degan maqol bekorga aytilgan emas. Chunki so‘zning qudrati benihoya katta. Husn 
jamoli  yo‘q  odam  shirin  so‘z  bo‘lsa,  go‘zal  va  shirin  so‘zi  bilan  barchani  qo‘lga 
oladi aksincha tili yomon odam xalq ko‘nglini jarohatlaydi. 
Notiq  shaxsiga  qo‘yiladigan  talablar. 
Notiq  birinchi  navbatda  o‘zini  shaxs 
sifatida  shakillantirishga  xarakat  qilishi  kerak.  Insoniy  fazilatlar  unda  mujassam 
bo‘lishi  lozim.  Notiq  kamtar,  shirin  so‘z,  odamjonli,  sermulohazali,  bamani  va 
diyonatli  inson  bo‘lishi  kerak.  Bunday  axloqiy  sifatlarga  ega  bo‘lgan  insonlarni 
fikrlarini to‘g‘riligiga hech kim shubha kilmaydi. 
Shirinsuxan, axloqli insonlarni alohida, maxsus joylarda etishtirilmaydi. Ular ham  
bizning jamiyatimizda kamol topib boradilar. 
Notiqlik  san’atida  adolat  va  haqiqat  masalalari 
haqida  juda  ko‘p  fikrlarni 
berish  mumkin. Bugungi kunda TV, radio, internet orqali xar - hil ma’lumotlar berib 
kelinmoqda.  Lekin  bu  ma’lumotlarni  barchasini  ham  to‘g‘ri  deb  bulmaydi.  Ya’ni 
siyosiy  informatsion  kurash  ketmoqda.  Bu  ma’lumotlarni  tug‘ri  yoki  noto‘g‘ri 
ekanligi o‘z ishining yetuk  mutaxasnslari o‘z nutqlari bilan joylarda, yoki o‘sha TV, 
                                                             
1
 Mavlono Jaloliddin Rumiy. Ichingdagi ichingdadir. Т.Yozuvchi. 1997. B.67 
 


102 
 
radio orqali jamoaga etkazishlari lozimdir. 

Download 2,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish