Gistologiya, stitologiya va

maxsus organellalar
mavjudligi ta ’kidlanardi. Ularga 
epiieli\ hujayralaridagi tonollbrillalar, mushak hujayralaridagi 
voki tolalardagi miolibrillalar va nerv hujayralaridagi neyro- 
llbrillalar kiritilgan. Hozirgi vaqtda maxsus organellalarni ajra- 
lishning hojati >o'q. Chunki maxsus organellalarni hosil qiluvchi 
tu/.ilmalar boshqa hujayralarda ham ucliraydi. Masalan, epiteliy 
huja\ralaridagi tonofibrillalar boshqa hujayralarda ham uchrovchi 
mikrofilament va oraliq filamentlarning katta bir to'plamidir. 
Mushak to'qimasining miofibrillalari ingichka faktin) va y o ‘g ‘on
79
i

---

(miozin) 
m ikrofilam entlardan 
hosil 
boMadi. 
Neyrofibrillalar 
asosan oraliq neyrofilamentlar va m ikronaychalardan iborat.
S I T O P L A Z M A K I R I T M A L A R I
K iritmalar sitoplazm aning doim iy b o i m a g a n tarkibiy qismiari 
hisoblanadi. Ular hujayra ichidagi m odda alm ashinuvi, sekretsiya 
va pigm ent hosil qilish jarayonlari davom ida va endotsitoz y o ‘li 
bilan tashqi m uhitdan hujayraga m od d alar kirishidan hosil boMadi. 
Hujayraning m etabolik holatiga qarab ular y o 'q o lib ketishi yoki 
qaytadan paydo boMishi m umkin. Bir necha guruh - trofik, 
sekretor, ekskretor va pigment kiritmalar farqlanadi.
Trofik
kiritmalarga 
y o g ‘ 
tomchilari, 
oqsil 
donachalari, 
glikogen to ‘plamlari. vitaminlar va boshqalar kiradi. Oqsil 
zahiralarining to ‘planishi odatda endoplazmatik t o ‘r bilan b o g l iq
boMadi. Hujayraning ehtiyojlariga qarab oziqa m oddalar kamayib 
ketishi va qaytadan t o ‘planishi mumkin.
Sekretor
kiritmalar 
odatda 
hujayra 
lomonidan 
ishlab 
chiqarilgan va sekretsiya (eksport) qilish uchun tayyorlangan turli 
kattalikdagi dumaloq donachalardir. Masalan, b e / hujayralaridagi 
zimogen granulalar va boshqalar.
Ekskretor
kiritmalar hujayra uchun ortiqcha kerak boMmagan 
yoki zararli boMgan va chiqarib tashlanadigan modda almashi- 
nuvining qoldiq moddalaridir. Odatda ularda fermentlar yoki 
boshqa biologik faol moddalar y o ‘q. (oM kislolasi. m o c h e u n a \ a
b.)
Pigm ent
kiritmalar 
endogen 
(gemoglobin. 
gemosiderin. 
bilirubin melanin, lipofusisin) va ekzogen (karotin. chang 
zarrachalari, turli b o ‘yoqlar va boshqalar) boMishi mumkin. Ular 
to 'q im a va 
a ’zolarning 
rangini 
vaqiinchalik 
yoki 
doimiy 
o'zgartirishi mumkin. Melanin donachalari ko'proq terida uchrab, 
ultrabinafsha nurlardan himoya vazilasini bajaradi. Lipofustsin 
kiritmalari keksalarda terida. neyronlarda va yurak mushagida 
to'planishi mumkin. Shuning uchun bu pigmentni