Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
МЕНСТРУАЛ ЁКИ ЖИНСИЙ ЦИКЛ 
Тухум ҳужайраси овуляция вақтида тухумдондан чиқиб, бачадон 
найлари орқали бачадонга қараб ҳаракат қилади. Бачадон даврий равишда 
ҳар 24-30 кунда тухум ҳужайрасини қабул қилишга тайѐрланади. Мазкур 
тайѐргарлик бачадон шиллиқ пардасида циклик равишда амалга ошадиган 
қатор ўзгаришлар билан ифодаланади. Агар уруғланиш содир бўлмаса, бу 
тайѐргарлик тўхтайди, бачадоннингўзгарган эпителий қаватикўчади ва 
очилган қон томирлардан чиқаѐтган менструал қон билан биргаликда тушиб 
кетади. Агаруруғланиш содир бўлса
, 
уруғланган тухум ҳужайра бачадоннинг 
шиллиқ пардасига имплантация қилинади, шиллиқ парда эса тухум 
ҳужайрани ўраб ўса бошлайди
. 
Ҳомила туғилгандан сўнг шиллиқ парданинг 
бу қисми бачадондан ажралади ва кўчиб тушувчи парда дебномланади. Ҳар 
иккала ҳолатда бачадондаги функционал қаватнинг тушиб кетиши билан 
боғлиқ ўзгаришлар бир хил кечади. 
Эстроген 
ва 
прогестерон 
гормонлари 
аѐллар 
жинсий 
аъзоларифаолиятини бошқаради. Бачадон эпителий ҳужайраларининг ўсиши 
ваихтисослашиши, ҳатто бириктирувчи тўқиманинг ҳолати ҳамушбу 
гормонлар билан боғлиқ. Она қони таркибидаги эстроген ва прогестеронлар 
йўлдош орқали ҳомилага ўтиб, ҳатто болатуғилгунга қадар унинг аъзоларига 
таъсир кўрсатади
.
Аѐллар менапаузасидан сўнг мазкур гормонларни ишлаб 
чиқарилишиникамайиши туфайли умумий тарзда жинсий тизимаъзолари 
фаолиятида инволюция кузатилади. Қиз болабалоғатга етгандан сўнг, 
аденогипофизтаъсирида ишлаб чиқариладиган тухумдон гормонлари,ҳайз 
цикли давомида эндометрийнинг тузилишини даврий тарздаўзгартириб 
туради. Ҳайз цикли давомийлигининг ўртача муддати 28 кунни ташкил этади 
(расм 19.4.) 
Бачадон 
деворининг 
ҳайз 
циклидаги 
ўзгариши
. 
Бача-
доннингшиллиқ пардасида менструация билан боғлиқ равишда юзберадиган 
даврий ўзгаришлар 3 габўлинади: 1-
менструация (ҳайз)
олди даври, 
2-
менструация даври
, 
3-менструациядан сўнгги давр
. Бу даврлар бир-биридан 
кескин чегараланмаган ҳолда рўй беради (расм 19.4).