Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

микронайчалар, 
микрофиламентлар
) ташкил этади. 
 
 
 
 
 

---

БИОЛОГИК МЕМБРАНАЛАР ҲАҚИДА ТУШУНЧА 
Расм 2.1. Биологик мембрананинг «суюқлик-мозаик модели 
 
Ўтган асрнинг 50-йилларида олиб борилган электрон-микроскопик 
тадқиқотлар 
эритроцитлар 
ҳужайра 
мембраналарининг 
(плазмолеммасининг) уч қаватли тузилишга эга эканлигини кўрсатди. Осмий 
билан фиксация қилингандан сўнг мембранада икки (ташқи ва ички) 
қорамтир бўялган қаватлар мавжудлиги, ва улар оқишроқ бўялган (ўрта) 
қават билан бир-биридан ажралиб туриши аниқланди. Айнан шундай уч 
қаватли тузилишга эга мембраналар нафақат плазмолеммада, балки 
ҳужайранинг бошқа тузилмаларида, масалан, мембранали органеллаларда, 
ядро қобиғида ҳам топилди. Демак, 
"элементар биологик мембрана"
деб 
аталмиш уч қаватли тузилишга эга бўлган мембраналар ҳужайранинг 
универсал 
тузилмалари ҳисобланади. Ҳужайранинг барча мембранали 
тузилмалари, шу жумладан плазмолемма ҳам, тузилиш жиҳатдан бир-бирига 
тубдан ўхшашдир. Мембраналарда электрон микроскоп остида кўринадиган 
уч қават фиксация учун ишлатилган осмийнинг металл шаклида икки 
қаватли липидларнинг гидрофил гуруҳлари жойлашган қисмига чўкиши 
натижасида пайдо бўлади деб ҳисобланади. Бироқ, бундай аниқ ифодаланган 
уч қават фақатгина фиксация қилинган, яъни, ўлик биологик мембраналар 
учун характерлидир. Тирик биологик мембраналар эса, уларда жуда кўп 
турдаги жараѐнлар кечиши туфайли анча мураккаб тузилишга эгадир. 
Ҳозирги пайтда биологик мембраналар тузилишининг энг кенг тарқалган 
модели бўлиб Г.Николсон ва С.Сингер томонидан таклиф этилган
"
суюқлик-мозаика" 
модели
 
ҳисобланади. Бу моделга кўра, биологик 
мембрана оқсил, липидлар ва уларга бириктирилган карбонсув занжирлар 
мозаик тартибда жойлашган суюқ динамик система ҳисобланади. Ҳар бир 
мембрананинг асосини икки қават ҳосил қилувчи липидлар (билипид 

---

қаватлар ѐки липидлар қўшқавати) ва улар орасида жойлашган оқсиллар 
(