Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Функцияси.
Қалқонсимон без олди бези организм учун ниҳоятда 
муҳим без ҳисобланади. Агарда қалқонсимон без олди бези олиб ташланса, 
қонда кальций миқдори кескин камайиб кетади ва натижада скелет 
мушакларида тетаник тиришиш рўй беради ва бу ҳолат тезда ўлимга олиб 
келиши мумкин.
Қалқонсимон без олди безида 
паратгормон (паратирин)
ишлаб 
чиқарилади, остеокластлар мазкур гормонга нисбатан рецепторларга эга 
бўлиб, унга нисбатан нишон ҳужайралари ҳисобланади. Паратирин қонда 
кальций ва фосфар алмашинувини тартибга солиб туради. Қонда паратирин 
миқдори 
ошганда 
остеокластлар 
фаоллашиб, 
суяк 
тўқимасининг 
ҳужайралараро моддаси парчаланади ва кальций қонга ювиб чиқарилади. 
Бундан ташқари, паратирин кальцийни ичак орқали сўрилишини 
стимуллайди. Бир вақтнинг ўзида паратирин буйрак каналчаларида 
фосфорнинг қайта сўрилишини камайтиради ва қонда фосфор миқдорини 
камайишига олиб келади. Шундай қилиб, паратирин қонда кальций 
миқдорини ошишини таъминлайди ва қалқонсимон безда ишлаб 
чиқариладиган кальцитонин гормонининг антагонисти ҳисобланади.
Қалқонсимон без олди безининг фаолияти қуйидагилар ѐрдамида 
бошқарилади: 1) вегетатив нерв системаси ва 2) манфий қайта боғланиш 
тамойили бўйича. Симпатик нерв толалари қўзғалганда – мазкур безларнинг 
кучсиз фаоллашуви кузатилади, парасимпатик нерв толалари қўзғалганда – 
безнинг секретор фаоллиги пасаяди. Бироқ манфий қайта боғланиш 
тамойили энг самарали йўл ҳисобланади. Периферик қонда паратирин 
миқдори ошганда кальций миқдори ошади. Қондаги кальций миқдорининг 
ошиши парат гормони секрециясини камайтиради.
 
БУЙРАК УСТИ БЕЗИ (CLANDULA SUPRRENALIS) 
Буйрак усти безлари жуфт аъзо бўлиб, у муҳим функцияга эга. Ҳар 
бир буйрак усти бези анатомик жиҳатдан битта аъзо бўлса ҳам, аслида у 
иккита безнинг бирлашувидан вужудга келади. Бу безнинг икки таркибий 
қисми - мия ва пўст моддалари ўзининг тузилиши ва ривожланиши 
жиҳатидан мустақил аъзолар ҳисобланади ва ўзига хос гормонларни ишлаб 
чиқаради.