Giroskopning ta’rifi qanday?

Giroskopning ta’rifi qanday?

Inglizcha Oksford lug’atiga ko’ra, gyroskop – bu “yo’nalish bo’yicha o’zgarishi mumkin bo’lgan o’qi atrofida tez aylanib turishi uchun o’rnatilgan g’ildirak yoki diskdan tashkil topgan moslama. Ushbu ta’rif juda yaxshi bo’lsa-da, ular qanday ishlashini va nima uchun juda muhimligini tushuntirib berolmaydi (biz bu ta’rifni biroz qisqartirdik). Birinchidan, ularning “g’alati xatti-harakatlari” ni ko’rib chiqamiz. Ular sirtda oddiy narsalar kabi ko’rinsa ham, ular haqiqatan ham juda g’alati fokuslar qilishlari mumkin. G’ildirak aylanmagan bo’lsa, gyroskoplar samarali ravishda ortiqcha vaznli qog’oz vazniga ega. Agar siz o’rnidan turmoqchi bo’lsangiz, u shunchaki yiqilib tushishi aniq. Ammo biz ular tortishish kuchiga qarshi tura olamiz deb o’ylardikmi? Buni kuting, bu g’ildirakni aylantiring va sehrning sodir bo’lishini tomosha qiling. Ehtimol siz bolaligingizda gyroskoplar bilan o’ynaganmisiz? Ehtimol, sizda chayqaladigan spinner bormi? Agar shunday bo’lsa, ular qanday qilib ko’plab qiziqarli fokuslarni amalga oshirishi mumkinligini eslaysiz. Masalan, harakatlanayotganda siz ipni yoki barmog’ingizni muvozanatlashingiz mumkin. Ulardan yana bir e’tiborga loyiq xususiyati, agar siz ilgari o’tkazgan bo’lsangiz, u o’z pozitsiyasini o’zgartirishga urinishlarga qarshi turishga harakat qiladi. Hatto uni stendga osib qo’yilganda burchakka burishingiz mumkin va u stend atrofida aylanib yurgan bo’lsa ham, ko’tarilgandek ko’rinadi. Bundan ham ta’sirli bo’lib, siz gyroskopni bir uchi atrofida ip bilan ko’tarishingiz mumkin.

Giroskoplar qanday ishlaydi?

Ushbu hodisani tushuntirish intuitiv ravishda tushunish juda qiyin. Ularning tortishish kuchiga qarshi turish qobiliyati, tortishish kuchi kabi, diskdagi moment ta’sirida bo’lgan burchak momentumining samarasidir. Giroskopik prekretsiya yigiruvchi disk yoki g’ildirak. Ushbu hodisa giroskopik harakat yoki giroskopik kuch deb ham ataladi va bu haqiqatan ham biz odamlar uchun juda foydali ekanligini isbotladi. Ushbu atamalar faqat gyroskopni emas, balki aylanadigan ob’ektning uning aylanish yo’nalishini saqlab qolish tendentsiyasini anglatadi. Shunday qilib, aylanayotgan ob’ekt, ilgari aytib o’tilganidek, burchak momentumiga ega va bu saqlanishi kerak. Shu sababli, aylanayotgan ob’ekt aylanish o’qidagi har qanday o’zgarishga qarshi turishga moyil bo’ladi, chunki yo’nalish o’zgarishi burchak momentumining o’zgarishiga olib keladi. Prekessiyaning yana bir ajoyib namunasi Yer sayyorasida ham uchraydi. Ma’lumki, Yerning aylanish o’qi vertikaldan burchak ostida yotadi, uning burchagi tufayli aylanma o’qning o’zi aylanayotganda aylana chizadi.

Gyroskop va akselerometr: Ikkalasining farqi nimada?

Ushbu savolga to’liq javob berish uchun har bir qurilmaning ishlashini baholashimiz kerak. Yuqorida biz gyroskopni batafsil ko’rib chiqqanimiz sababli, akselerometr nima ekanligini va uning qanday ishlashini tekshirib ko’raylik. Giroskoplar burchak impulsi printsipi asosida ishlagani uchun ular ob’ektning fazoda yo’nalishini ko’rsatishga yordam beradi. Akselerometrlar esa faqat tebranish asosida chiziqli tezlanishni o’lchashga qodir. Biroq, gyroskopni o’z ichiga olgan akselerometrning ba’zi bir farqlari mavjud. Ushbu qurilmalar o’qlarining birida og’irligi bo’lgan gyroskopdan iborat. Qurilma tezlikni hosil qilish uchun ushbu kuchni birlashtirib, uni tezlashtirganda og’irlik natijasida hosil bo’lgan kuchga ta’sir qiladi.

Xulosa:

Adabiyotlar

1.O.Axmadjonov. Fizika kursi. Mеxanika va molеkulyar fizika. Toshkеnt . O`qituvchi 1981. ( 128:133 )

2. U.K.Nazarov, X.Z.Ikromova, K.A. Tursinmеtov. Umumiy mеxanika kursi. Mеxanika va molеkulyar fizika. Toshkеnt. “O`zbеkiston”. 1992. ( 117:129)

3. A.S.Nu’monxujaеv. Fizika kursi. I qism .Mеxanika va statis tik fizika tеrmodinamika. Tosh. “O`qituvchi” 1992. ( 77:87)

4. I.V.Savеlеv .Umumiy fizika kursi .I tom . Tosh. “O`qituvchi”.