|
Sezilarsiz samaradorlik. Uslubiy tavsiyalar mavjudlariga qara-ganda birmuncha yuqoriroq natijalarga erishish imkonini beradi.
12.10. Ilmiy mehnatni shakllantirish
Tadqiqot, asosan, tugallanib, yakunlangan, xulosalar chiqarilgan, reja tuzilgan. Endi esa faqat olingan natijalami qog'ozga tushirib, ishni badiiy jihatdan shakllantirishga kirishiladi. Badiiy jihatdan shakllantirish chinakam ijodkorlikni talab qiladi, bu jarayonda aytilgan mulohazalar, chiqarilgan xulosalar aniqlash-tirilishi, rivojlantirilishi va yangi g‘oyalar bilan boyitilishi mumkin. Ilmiy ish (dissertatsiya, bitiruv malakaviy ishi, maqola, hisobot va b.)ni yaxshilab shakllantirish uchun iroda kuchi, qunt va chidam kerak.
A.N. Tolstoy «Yosh yozuvchilarga» murojaatida quyidagicha qayd etgan: «Har birimizning tajribamiz shunday deydi: yozish jarayoni — bu yengish jarayoni demak. Materialni yengsangiz, o‘zingizni ham yenggan bo‘lasiz. Yozish jarayoni doim g‘ovlar bilan to‘silgan, siz ulami oshib o‘tishingiz kerak. Sizga doim qiyin. Hech qachon, hech kimga xuddi «qalamdan to‘kilgandek» yozish oson bo‘lmagan. Yozish har doim qiyin, ammo qanchalik qiyin bo‘lsa, shunchalik soz chiqadi». Va shu yeming o‘zida yozuvchi
ta’kidlagan: «G‘ovlar ustidan zerikkandek, havfsalasiz oshib o‘tish emas, qanot qoqib uchib o‘tish zarur».
Badiiy ishni bajarish vaqtida fikrni jamlash nima ekanini F.M. Dostoyevskiy quyidagicha izohlaydi: «Nimadir yozayotgan bo‘lsam, shu haqda tushlik paytida ham, uxlab turganimda ham, kim bilandir gaplashayotgan chog‘imda ham tinmay o‘ylayman».
Ish yozish uchun shunday yo‘lni taklif etish mumkin. Shug'ul-lanayotgan fikrlar yozma ravishda aytarli ishlov bermasdan shakUantiriladi. Bunda noaniq so‘z ishlatilishidan yoki jumla uncha ravon chiqmasligidan cho‘chimaslik kerak. Bu ijodiy jarayonga zarur yetkazmaydi. Ammo ishning keyingi bosqichida matnni sinchiklab tahlil qilishga kirishsa bo‘ladi.
Ilmiy ishning qiymati ma’lum darajada unda mazkur mavzu - ning eng muhim masalalari qanchalik to‘g‘ri ajratib belgilanilsa, ularning mazmun-mohiyati qanday tahlil etilganiga, hodisalar orasidagi aloqadorlik ko‘rsatilganiga, muallif fikrlari qay darajada tushunarli, yorqin ifodalanganiga bog‘liq. Ish matnida asosiy iikr va dalillar, dastlabki qoidalar va xulosalar orasida aniq chegara sezilib turadi. Umuman, ish mantiqli, tushunarli bo‘lishi lozim. Ilmiy ishning qimmati uning hajmi bilan emas, mazmuni bilan belgilanadi.
Har qanday ilmiy ishni yozganda adabiyot manbalaridan foy dalanish mumkin. Bunda, albatta, ulardan dalil keltirilgani ko‘rsatiladi.
Tadqiqot materiali shunday bayon etilishi kerakki, unda har bir ilgari surilgan qoida ishonchli asoslanishi, bayon qat’iy izchillikda berilishi va bir qoidadan ikkinchisi kelib chiqishi zarur. Ish to‘g‘ri tuzilsa, bunga erishish mumkin.
Ishning to‘g‘ri tuzilishi, materialning muayyan izchilligi, uning alohida qismlar, boblarga ajratilishi, bayonning mutanosibligi kompozitsiya deb ataladi.
Kompozitsiyaning tor ma’nosi ham bor —bu har bir paragraf, hatto gapda muallif fikrining izchil ifodalanishi demak. Mate-rialni bunday taqdim etish uning mantiqiy bayon etilishini ko‘zda tutadi. Agar muallif mavzuni chuqur tushunsa, ishning asosiy g‘oyasini aniq tasawur qilsa, kompozitsiya muvaffaqiyatli chiqadi.
Bu g‘oya ishga singdirib yuborilishi kerak. U muaUifga har bir fikr, har bir qoidani ishning bayoniga uzviy bog‘lay olish imkonini beradi.
Materialni bayon etish shakli ishonchli, sodda, tushunarli bo‘lishi lozim. Muallif o‘zidan dalil keltirisliga intilmagani ma’qui, shuningdek, «bizning fikrimizcha», «biz o‘ylaymizki» kabi iboralar-dan qochishi zarur. 0 ‘z-o‘zini maqtash shakli bo‘igan «biz isbotlab berganimizdek», «tajribamiz shundan dalolat beradiki» kabi jumlalami ham qo‘llamaslik kerak.
Fikr-mulohazalar kamtarona taqdirn etilishi, muallifning shaxsiy da’volariga emas, aniq dalillar hamda materiallar bayonidan kelib chiqadigan mantiqiy xulosalarga asoslanishi darkor.
Ishning o‘zi va uning alohida qismlarini nomlashda me’yorga rioya qilish maqsadga muvofiq. Sarlavha mazmunga mos kelishi, ish doirasini kengaytirmagan va toraytirmagan holda uni aniq ifodalashi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
