Gimnastika nazariyasi va uslubiyati

3-jadval 
Irg‟ishlar
– sakrashning oddiy turidir. Irg‟ishlar oddiy hollarda yugurib 
kelmasdan, qo‟llar bilan va bo‟sh oyoq bilan siltanmasdan bajariladi (agar bir 
oyoq bilan depsinsa). 
Bunday sakrash turi uchun tana a‟zolarining kichik amplitudadagi erkin harakati va 
uchishning minimal balandligi xarakterlidir. Murakkabroq irg‟ishlarda harakat 
uncha ifodali bo‟lmagan shaklda imitatsiya qilinishi mumkin, masalan oyoq 
holatlarini almashtirish, burilishlar. Lekin bunday irg‟ishlarda bu belgilar 
sakrashning umumiy qiyinchiligini o‟zgartirmaydi. 
Ikki oyoqda baland sakrash juda murakkab bo‟lishi mumkin. Ular joyidan yoki 
yugurib, kelib ikki oyoqqa qo‟nib bajariladi. Bunday sakrashlarda faqat qo‟llar 
bilan siltashdan foydalaniladi (“irg‟ishlar” bilan solishtirganda). Baland uchish 
uchish paytida aniq belgilangan samarali holatni qabul qilish uchun qo‟llanilishi 
mumkin. Bunday sakrashga boshqa murakkab harakat kiritilganda (masalan, 
burilishlar), u boshqa bir guruhga ta‟luqli bo‟lishi ham mumkin, chunki 
harakatning asosiy qiyinchiligi boshqa harakat bilan aniqlanadi. 
Siltanib baland sakrash yuqoridagi guruh elementlaridan farq qilib, unda faqatgina 
qo‟lni emas, (lekin, shart emas) balki bo‟sh oyoqni ham siltashdan foydalaniladi. 
Shunday qilib bunday sakrashlarni aniqlovchi boshqa belgilar – bir oyoqda 
depsinishdir. Mazkur guruhga tegishli bo‟lgan sakrashda, uchishdagi eng oddiy
harakat, holatni saqlab qolish yoki “namoyish qilish” bilan bog‟liq bo‟lgan 
harakatdir. 
Qadamlab sakrash, keng sakrash va ularga o‟xshash sakrashlar xarakterli birikmani 
aniqlovchi belgilarni o‟z ichiga oladi. Bu sakrashni yurib, bir oyoqda depsinib, 
depsingan tomonga aniq harakatlanish va bir oyoqqa qo‟nish bilan bajariladi. 
Bunday sakrashlar uchun uchish holatini saqlab qolish o‟ziga hosdir. Qolgan 
belgilar uncha aniq ko‟rinmasligi mumkin. 
Murakkab burilishlar bilan sakrash ikki oyoqda hamda bir oyoqda depsinib 
bajarilishi mumkin. Shunday qilib, bir oyoqda siltash bu erda shart emas, lekin qo‟l 
bilan siltash harakatlari har doim aniq ifoda etilgan, agar bu 320
0
dan kam 
bo‟lmagan burilishli sakrashga tegishli bo‟lsa. Mazkur sakrashda murakkab 
burilishni bajarish elementning tashqi ta‟siri kabi real qiyinchiligini aniqlovchi 
asosiy harakat vazifasi bo‟ladi. Bu esa bunday sakrashlarni alohida guruh qilishga 
sabab bo‟ladi. 

---

Xatlab sakrash
– murakkab sakrash turlarini o‟z ichiga olgan o‟ziga hos sakrash 
shaklidir (murakkab sakrash to‟g‟risida keyingi bo‟limda). U quyidagi belgilar 
orqali aniqlanadi: bir oyoqda depsinib, ikkinchi oyoq va qo‟l bilan ifodali siltash 
bilan birga uchishda ozmi-ko‟pmi murakkab burilishlar, oyoq holatlarini tez-tez 
almashtirish va bir oyoqqa qo‟nish. 
Murakkab sakrashlar yuqoridagi sakrash turlaridan kamida ikki – uchta belgilarni 
o‟zida mujassamlaydi (xatlab sakrashdan tashqari). Bitta sakrashda shunday 
belgilar bo‟lishi mumkin: oyoqni siltab, uchishda tanani qo‟shilishi, tayanchsiz 
holatda va burilishda holatni o‟zgartirish va boshqalar. 
Bunday harakatlar texnikasi va o‟rgatish uslubiyotini taxlil qila turib, ularning 
murakkabligi, qiyinligi, koordinatsiya xususiyatlari, harakatning ifodaliligiga 
bog‟liq bo‟lgan elementlar tuzilishini, shu bilan birga mashqlarni o‟zlashtirish 
jarayonida kelib chiqishi mumkin bo‟lgan qiyinchiliklarni hisobga olish muhimdir.