Гидротехника иншоотлари

 
2.1.3. Гидротехника иншоотларининг ўзига хос хусусиятлари ва 
ишлаш шароитлари 
 
Гидротехника иншоотлари саноат ва уй-жой қурилиши иншоотларидан 
фарқли ўлароқ, мувозанат ҳолатидаги ёки ҳаракатдаги сув билан доимий 
равишда боғлиқдир, бу ўз навбатида унга механик, физик-кимёвий ва биологик 
таъсир қилади. 
Сувнинг механик таъсирлари иншоот ва унинг заминига статик ва 
динамик юкланишлар кўринишида таъсир этади. Бетонли тўғоннинг юқори 
бьеф томонидан гидростатик босим таъсир қилади (2.2-расм, а). Бундай 
юкланиш иншоотни силжитиши ва ағдариши мумкин. Бунга йўл қўймаслик 
учун тўғон оғирлигини ошириш, унинг товони билан заминни ўзаро 
бирлашишини ишончли қилиш керак. Устидан сув ўтказувчи тўғонларда (2.2-
расм, б) сув, унинг элементларига гидродинамик таъсир этади, унинг пастки 
бьефини (сув урилма, рисберма) мустаҳкамлашни лойиҳаларда ҳисобга 
олишимиз лозим, акс ҳолда сув омбори тўғони тубининг бузилишлари 
(ювилишлар)га олиб келади. Сув омборида ҳосил бўладиган шамол тўлқинлари 
тўғонга динамик таъсир қилади. Юқори сейсмик ҳудудларда қурилган 
тўғонлар, сейсмик инерция юкланишларни қабул қилади. Бу юкланишларга 
сувнинг сейсмик босими ва инерция кучлари, грунтли тўғонларда эса грунт 
бўшлиқларидаги сувнинг динамик босими киради. Иншоот товонига пастдан 
юқорига фильтрация босими таъсир қилади. Қиш вақтида муз қопламасининг 
термик кенгайиши натижасида ва муз кўчиш (оқиш) даврида гидротехника 
иншоотлари музлардан ҳосил бўладиган юкланишларни қабул қилади. 

---

2.2-расм. Бетонли тўғонларга сувнинг таъсири схемалари: 
а- устидан сув ўтказмайдиган; б- устидан сув ўтказадиган; 1-тўғон; 2,3-
юқори ва пастки бьефлар; 4-понур; 5-шпунт; 6-сув урилма; 7-рисберма; 
8-тиш. 
Сувнинг физик-кимёвий таъсирлари кўпгина кўринишларда намоён 
бўлиб, улар иншоот юза қисмларини оқим таъсирида емирилишига, металл 
конструкциялари ва қурилмаларнинг коррозиясига, кавитация ва кавитация 
эрозиясига, фильтрация оқими таъсирида иншоот заминидаги грунтларнинг
таркибидаги гипс, тузли тош, охактошларнинг тез эриши туфайли кимёвий
суффозия содир бўлишига олиб келади.