Gidromeliorativ ishlarni mexanizatsiyalash

2. 

Mexatronika  so’zi  bu  «mexa»-  mexanika  va  «tronika»  –  elektronika 

so’zlaridan olingan. 

Mexatronika 

bu - mexanika va elektronika sohalarini o’z ichiga qamragan 

bo’lib,  mexanik  va  elektr  tizimlarni  sensorlar  va  harakat  beruvchilar  orqali 

boshqarishni  o’rganuvchi  fandir.  Bundan  tashqari  mexatronik  tizimlarni  ham 

o’rganadi (1.1., 1.2-rasmlarga qarang). 

---

4 

 

 

1.1-rasm. Mexatronik tizim 

---

5 

 

 

3. 

Mexatronika fanida asosan quyidagi yo’nalishlar chuqur o’rganiladi. 

- Mexanika (xarakat beruvchilar) 

- Elektronika (elektr tizimlar) 

- Boshqarish (kontrol, yuqorida aytilgan tizimlarni boshqarish) 

- Injenerlik kompьyuter dasturlari ( MatLab, LabVIEW) 

Mexatronika  so’zi  birinchi  marta  1960  yilda  Yaponiyada  qo’llanilgan, 

keyinchalik  1969  yildan  boshlab  Mexanika  va  Elektronika  fanlarining  davomi  va 

fan  sifatida  YAponiyada  tanishtirilgan.  Bu  tushincha  hozirgi  kunda  Evropa  va 

Amerikada keng miqyosda qo’llanilmoqda. 1990 yillarda mexatronika fani asosida 

ishlab  chiqarishda  juda  katta  yutuqlarga  erishila  boshlangandan  so’ng,  bu  fan 

boshqa  mamlaktlarda  ham  asosiy  injenerlik  fanlaridan  biri  bo’lib  hisoblana 

boshladi. Xozirgi kunda esa bu fan quyidagi uchta fanning birlashmasi hisoblanadi. 

---

6 

 

(1.3- rasm) 

 

1.3-rasm. 

Jumladan, avtomobillarda ishlash tizimini ko’rib chiqaylik. 

Elektr  va  mexanik  tizimlarning  kompьyuter  bilan  birlashtira  olish  imkoniyati 

mexatronikada  yaratilishi  bilan  bu  ikki  injenerlik  sohalari  orasidagi  chegaralar 

buzildi. Natijada  mexatronika ikki sohani  qamragan  har qanday  sohada qo’llanila 

boshlandi.  Faqatgina  elektronika  yoki  mexanikani  o’rganish  injenerlikda  etarli 

bo’lmay  qoldi.  Mexatronika  to’liq  fan  sifatida  rivojlangandan  keyin 

avtomobilsozlikda  ko’zga  ko’rinarli  yutuqlarga  erishila  boshladi.  Masalan, 

mexatronikaning  yaqqol  natijasi  sifatida  1970  yillarning  oxirida  yaratilib  xozirgi 

kungacha avtomobillarda qo’llanilib kelinayotgan ABS tormoz tizimini ko’rsatish 

mumkin. 

 

---

7 

 

 

1.4-rasm. 

Bunda,  g’ildiraklardagi  sensorlar,  tormoz  vaqtida  tushadigan  bosim  xaqidagi 

ma’lumotni  boshqarish  (control  module)  qutisiga  uzatish  orqali,  modulyator 

(modulator  unit)  yordamida  ularni  boshqaradi.  Bunda  g’ildiraklar  bilan  qoplama 

orasidagi emirilish kamaytirilishga erishiladi.