Gidrologiya va injener indd

Tabiiy  namlikdagi  va  buzilmagan  holatdagi  bog‘langan  grunt-
larning hajmiy og‘irligini aniqlash. Halqa bilan kesib bo‘lmaydigan 
yoki uvalanib ketadigan gruntlarning hajmiy og‘irligi parafin usu-
li bilan aniqlanadi.
Ishning tartibi. 
1. Chinni idishda 100 g parafin eritiladi.
2.  Tabiiy  namlikdagi  va  buzilmagan  holatdagi  30–50  sm
3
 
hajmdagi gruntning og‘irligi tortib olinadi. Uni 10–15 sm uzun-
likdagi ip bilan bog‘lab, erigan parafinga solinadi va havoda so-
vitiladi. Qobig‘ida sovigan va qotgan parafinli namuna qaytadan 
erigan  parafinga  solib  olinadi.  U  qaytadan  havoda  sovitiladi. 
Parafinlangan namunaning yuzasi tekis bo‘lib, havo pufakchalari 
bo‘lmasligi kerak. 
3. Shu bilan birgalikda alohida grunt namunasi olinib tabiiy 
namligi aniqlanadi. 
4.  Parafinlangan  sovigan  namuna  (P
2
)  tortib  olinadi  va 
gruntning og‘irligini (P
1
) olib tashlab, namunadagi parafinning 
og‘irligi (P) aniqlanadi:
 
P
P
P
=
−
2
1
.  
(10.4)
5. Parafinning hajmi (V
3
) quyidagi ifodadan aniqlanadi:
 
V
P
3
0 9
=
,
,
  
(10.5)
bu yerda: 0,9 – parafinning solishtirma og‘irligi. 
6.  Texnik  tarozining  chap  pallasi  tagiga  yog‘och  stulcha 
qo‘yiladi,  uning  ustiga  kimyo  stakani  o‘rnatiladi  va  unga  xona 
haroratidagi  suv  solinadi.  Tarozining  ikkala  pallasi  muvozanat-
ga keltiriladi.
7. Parafinlangan namuna ip bilan bog‘lanib suvga solinadi va 
uning suvdagi og‘irligi (P
3
) aniqlanadi. 
Gruntning hajmiy og‘irligi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

---

107
 
 
γ
N
P
P
P V
=
−
1
2
3
3
(
)
. 
 
(10.6)
Aniqlik uchun bajarilgan ish ikki marotaba qaytariladi.
Kesuvchi  halqa  usuli  bilan  gruntlarning  hajmiy  og‘irligini 
aniq lash. Bu aniqlash ishlari GOST 512 ga asosan olib borila-
di. 
Dala sharoitida yoki agar monolit xildagi buzilmagan namuna 
bo‘lsa,  uning  hajmiy  og‘irligini  metall  halqa  (odatda,  po‘latdan 
tayyorlangan) bilan aniqlanadi. Uning bir uchi tashqi tomoni qir-
quvchiga o‘xshab o‘tkir bo‘ladi. 
Halqaning hajmi gilli va suglinokli gruntlar uchun 250 sm
3
, 
supesli gruntlar uchun 500 sm
3
 olish taklif qilingan. Ularning di-
ametrik  o‘lchami  balandligiga  qaraganda  2,5–3  marotaba  kat-
ta bo‘ladi. 
Qirquvchi halqa (uning og‘irligi va hajmi aniq bo‘lishi kerak) 
gruntga asta-sekin botirib kiritiladi, halqaning tashqi tomonida-
gi grunt asta olib tashlanadi. Halqa ichidagi gruntning ustki va 
ostki yuzasi tozalanadi. Halqa va grunt birgalikda og‘irligi 0,1 g 
aniqlikda aniqlanadi. 
Halqadagi  gruntning  og‘irligi  (P)  va  hajmini  (V)  aniqlab, 
uning hajmiy og‘irligi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
 
γ
H O
P
V
.
=
, kg/m
3
  
(10.7)