Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

  —  birinchi  namuna  namlangan  nuqta;  2  —  ikkinchi  namuna  namlangan  nuqta;
3
—  uchinchi  namuna  namlangan  nuqta;  E  —  g‘ovaklik  koeffitsiyenti,  P  —  bosim.
a)
b)
d)

---

1 8 4
(P
n
) bosimgacha siqilib, ana shu bosim (P
n
) ostida namlanib cho‘ktiriladi
(10.7-b  rasm).  «Uch  egri  chiziq»  sxemasi  bo‘yicha  cho‘kuvchanlikni
aniqlash  uchun  esa  har  bir  monolitdan  uchtadan  namuna  olinadi.
Birinchi namuna «bir egri chiziq» sxemasi bo‘yicha amalga oshiriladi.
Ikkinchi namuna tabiiy namligi holatida P
1
, P
2
, P
3
, P
4
,... P
n
 bosimlar
ostida zichlanib, ana shu maksimal bosim (P
n
) ostida namlanib cho‘kti-
riladi. Uchinchi namuna sinovning boshidanoq, bosim ta’sir etdirmasdan
namlanadi va keyin P
1
, P
2
, P
3
, P
4
,... P
n
 bosimlar ta’sir etdirilib, har bir
qo‘yilgan bosim (og‘irlik)ga to‘g‘ri keladigan g‘ovaklik koeffitsiyentlari
aniqlab boriladi (10.7-d rasm). Bunda, birinchidan, P
1
, P
2
, P
3
, P
4
, ...
P
n
 bosimlarga to‘g‘ri keladigan, g‘ovaklik koeffitsiyentlarini uchala na-
muna uchun  qiyoslash va oralaridagi farqlarni  aniqlash, ikkinchidan,
ana shu P
1
 va P
n
 bosimlar oralig‘idagi har qanday nuqta uchun nisbiy
cho‘kish koeffitsiyentini aniqlash mumkin bo‘ladi.
Gil va gilli jinslarning ma’lum doimiy bosim ostida va ma’lum vaqt
birligida  zichlanib,  o‘z  hajmini kamaytirib  borish  jarayoniga  konsoli-
datsiya jarayoni deyiladi (10.8-rasm). Konsolidatsiya darajasi quyidagi
formula orqali aniqlanadi:
1
100
h
h





,
bu yerda:
q  — konsolidatsiya darajasi, %;
Dh
1
  —  P
 
bosim  ostida  t  vaqt  davomidagi  (sinov  boshidan
boshlab) siqilish (zichlashish),  mm;
Dh — P
 
 bosim ostida konsolidatsiya jarayonining to‘liq tuga-
gan vaqtiga to‘g‘ri kelgan zichlanish (siqilish).
Konsolidatsiya jarayoni har bir bosim pog‘onasi (P
1
, P
2
, P
3
, ..., P
n
)
uchun egri chiziq chizmasi orqali tasvirlab boriladi (10.8-rasm). Jinslarda
yuz bergan konsolidatsiya darajasi ularning strukturaviy holatiga, suv
o‘tkazuvchanlik  darajasiga,
realogik xususiyatlariga bog‘-
liq bo‘lib, u strukturadagi jins-
larda qanday tezlik bilan, qan-
cha  vaqt  davomida  cho‘kish
jarayoni borishi va sodir bo‘li-
shi  to‘g‘risida qimmatli  ma’-
lumot  olishga  imkon  beradi.
Suvga to‘yingan, yuqori dara-
jadagi  nam  jinslarda  konso-
lid a t siya   j ar a yo n i  b a ’ z a n
n iho yat d a   u z o q  —   o yla r ,
yillar, o‘n yillar davom etishi
ham  mumkin  (A. F. Frolov,
I. V. Korotkix, 1990).
10.8-rasm. Konsolidatsiya darajasini ko‘rsatuvchi
egri  chiziq  sxemasi  (V.D.Lomtadze  bo‘yicha):
1