Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

4.3. CHO‘KINDI TOG‘ JINSLARI
Nurash mahsulotlarining suv, shamol, muzliklarning harakati nati-
jasida bir joydan ikkinchi joyga olib borib yotqizilishi, okean, dengiz,
ko‘l havzalarida yashagan va yashayotgan o‘simlik, hayvonot dunyosi
qoldiqlarining daryolar oqizib kelgan oqindi jinslar bilan birga sekin-
asta cho‘kib yig‘ilishi hamda ularning fizik-kimyoviy, biokimyoviy va
boshqa  yo‘llar  bilan  o‘zgarish  jarayonida  yer  qobig‘ining  yuqorigi
chuqurlik va gidrosfera qismi paydo bo‘ladi
1
 (4.3-rasm). Cho‘kindi tog‘
jinslari biz yuqorida sanab o‘tgan magmatik tog‘ jinslaridan qat-qat bo‘lib
yotishi, g‘ovakligining yuqoriligi, o‘z tarkibida o‘simlik, hayvonot qoldiq-
larini biriktirib turishi hamda o‘ziga xos mineralogik, kimyoviy tarkibi,
fizik-mexanik xossa va xususiyatlari bilan farq qiladi.
Cho‘kindi tog‘ jinslar o‘zlarining hosil bo‘lish sharoiti, ularni tashkil
qiluvchi  mineral  zarralar,  shuningdek,  tarkibidagi  boshqa  tog‘  jins
bo‘laklarining katta-kichikligiga qarab, to‘rtta asosiy guruhga bo‘linadi.
1 
Turli  yo‘llar  bilan  cho‘kma  yig‘ilish  jarayoni  geologiya  fanida  sedimentogenez
(Staxov, 1962, 1963) deb, yig‘ilgan cho‘kindilarning sekin-asta jipslashishi, qattiqlashishi,
avvalgi  mineralogik  tarkibini  o‘zgarishi,  ma’lum  struktura  va  teksturaga  ega  bo‘lgan
cho‘kindi  tog‘  jinslariga  aylanishi,  ya’ni  cho‘kindi  tog‘  jinsiga  aylanish  jarayonini  esa,
cho‘kindi  tog‘  jinslarining  diogenezi  (grekcha  diogenesis,  ya’ni  qayta  tug‘ilish  demak-
dir),  vaqtlar  o‘tishi  bilan  paydo  bo‘lgan  cho‘kindi  tog‘  jinslarini  yuqori  bosim  (ustida
yotuvchi  jinslar  og‘irligi  natijasida),  harorat  ostida  o‘zgarib  (g‘ovaklari  hajmi  kamayib,
ulardagi  suvlar  yo‘qoladi,  mineralogik  tarkibida  qayta  o‘zgarishlar  yuz  beradi)  borish
jarayoni  esa,  cho‘kindi  jinslarining  epigenezi  deyiladi.

---

6 1
1. Gil va changli bo‘shoq cho‘kindi tog‘ jinslari. 2. Donador, chaqiq
cho‘kindi  tog‘  jinslari
1
.  3.  Kimyoviy  va  biokimyoviy  yo‘l  bilan  hosil
bo‘lgan cho‘kindi tog‘ jinslari. 4. Texnogen jinslar.