Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

17.1. MUZLAGAN QATLAM USTI SUVLARI
Bu  turkumga  kiruvchi  yer  osti  suvlari  doimiy  muzlagan  tog‘  jins
qatlamlarining  ustki  yer  sathiga  yaqin  qismida  vujudga  keladi  va  yil
fasllari bo‘ylab goh erib, goh yana muz holatiga aylanib turadi. Shuning
uchun bu suvli qatlamni fanda aktiv faoliyatli qatlam deb ham yuritiladi.
Bu qatlamda yillik harorat turli rayonlarda turlicha o‘zgarish xarakteriga
ega. Masalan, Taymir orolining shimoliy qismida o‘rtacha yillik harorat
10—15  m  chuqurlikda  13—15°C  bo‘lsa,  Oymyakonda  —  10—12°C,
Yoqutistonda esa 10—12 m da 4°C, Chitada — 2°C o‘zgaradi (M. O. Se-
denko, 1979). Aktiv faoliyatli qatlamning qalinligi Rossiyaning shimoli
sharqida 30 m ga yetadi. Bu chuqurlikdan pastda doimiy muzliklar qat-
lami boshlanadi.
Muzlagan  tog‘  jinslari  qatlam  usti  suvining  oziqlanishida  yer  usti
suv oqimi bilan bir qatorda pastki qatlamlardan oqib chiquvchi qatlam-
lararo va  yoriq suvlarining  ham ahamiyati  katta (17.1-rasm).  Qatlam
usti suvlar kuz fasli oxirlaridan boshlab ustki tomonidan pastga qarab
sekin-asta muzlay boshlaydi. Natijada mahalliy, fasliy xarakterga ega
bo‘lgan bosimli suvga aylanishi ham mumkin. Bunday suvlarning vujudga
kelishida qatlamlarning yer sathi tuzilishiga, jinslar tarkibiga va xossa,
xususiyatlariga, ularning  muzlaganlik darajalariga bog‘liq  holda sodir
bo‘ladi.