Gidrogeologiya asoslari

5. Er osti suvlarining fizik xususiyatlari va kimyoviy tarkibi

Gidrogeologik izlanishlarda yer osti suvlarining quyidagi xususiyatlari aniqlanadi:

1) harorati:
-sovuq (20^oS dan past);
-iliq (20 40^oS);
-issiq (40^oS dan yuqori);
2) rangi – rang etaloniga solishtirilgan holda aniqlanadi, tarkibidagi aralashmalarga bog`liq. Asosan rangsiz;
3) shaffofligi – tarkibidagi mexanik aralashmalar, kolloidlar va organik moddalarga bog`liq. Balandligi 30 40 sm bo`lgan silindrik idishga suv solinib, uning loyqalanishi orqali shaffofligi sm larda aniqlanadi. Silindrning tubiga yozuv joylashtirilib, to uning shrifti aniq ko`ringunga qadar suv sathi pasaytiriladi;
4) hidi – besh balli shkala bo`icha aniqlanadi. Odatda hidi bo`lmaydi. Tarkibida oltingugurt vodorod bo`lsa aynigan tuxum hidini beradi;
5) ta'mi – suvda erigan mineral moddalar, gao`zlar va aralashmalar ta'm beradi: xlorli natriy – sho`r; magniy sulfat - achiq; temir tuzlari - taxir, siyox ta'mi; organik moddalar - shirin.


6. Er osti suvlarining kimyoviy tarkibi

Suvda erigan mineral moddalar yig`indsiga umumiy mineralizatsiya deyladi.

Tarkibidagi tuz miqdoriga ko`ra yer osti suvlari quyidagicha bo`linadi:
a) chuchuk – tuz miqdori – 1 g/l gacha;
b) past tuzli tuz - miqdori– 1...10 g/l gacha;
c) sho`r – tuz miqdori – 10...50 g/l gacha;
d) o`ta sho`r – tuz miqdori – 50 g/l dan ortiq.
Mineralizatsiya harlakteri bo`icha quyidagicha bo`linadi:
- xloridli – NaCl, MgCl₂, CaCl₂;
- sulfatli – Na₂SO₄, MgSO₄, CaSO₄;
- gidrokarbonatli – NaHCO₃, Mg(HCO3)₂, Ca(HCO₃)₂.
Kalsiy va magniy tuzlari yer osti suvlariga maxsus qattiqlik xususiyatlarini ato etadi.
Tarkibida Ca va Mg ionlarining miqdoriga ko`ra suvning xususiyatiga - suvning bikirligi deymladi.
Bikirligi bo`icha suv quyidagicha taqsimlanadi:
1. Yumshoq – bikirligi 3 mg ekvdan kam;
2. O`rtacha bikirlikdagi – bikirligi 3...6 mg ekv;
3. Bikir – bikirligi 6...9 mg ekv;
4. O`ta bikir – bikirligi 9 mg ekv dan orti?.
1 mg ekv bikirlik deb 1 litr suvda 20,04 mg kalsiy ioni 12,16 mg magniy ioni bo`lgan suvga ataladi. Bikrlik vaqtnchalik yoki doimiy bo`lishi mumkin. Suvning minerallashish darajasi va harlakteri uning beton va metallga nisbatan tajovuzkorligiga (agressivnost) o`z ta'sirini o`tkazadi.
Tajovuzkorlik quydagi turlarga bo`linadi:
1) ishqoriy – betondagi ohakning erishi va chiqarilishi sodir etiladi; suvda HCO₃- ionlarining kam miqdorda bo`lgan holda vujudga keladi;
2) umumkislotali – pH vodorod ko`rsatkichining pastligi bilan bog`liq bo`lib, natijada betondan ohakning chiqarilishi yuzaga keladi;
3) karbonat kislotali – CO₂ karbonat kislotasi ta'sirining natijasida sodir etiladi;
4) sulfatli – suv tarkidida SO₄^2- sulfatning mavjudligi bilan bog`liq. Yangi birikmalarning kristallanishi balan bog`liq bo`lib, beton hajmining ortishiga va uning yemrilishiga olib keladi;
5) magnezial – sulfatliga o`xshash, betonga tarkibida Mg²⁺ ko`p bo`lgan suvning ta'sirida uning yemirilishiga olib keladi.
Tajovuzkorlikka qarshi kurashishda maxsus sementlardan foydalaniladi, yer osti konstruksiyalari gidroizolyasiyalanadi, grunt suvlari sathi pasaytiriladi va h.k.