Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

3.
 
Kuchlanishi 1000 Voltgacha boʻlgan elektr apparatlar
 
 
3.1.
 
Rubilnik va qayta ulagich. Kontaktorlar va magnitli ishga 
tushirgich 
 
Ikki  (ulangan,  uzilgan)  holatga  qoʻlda  harakatlantiriladigan  noavtomatik 
uzgich rubilnik deb ataladi (3.1-rasm, a). Ikkita turli zanjirlarga navbati bilan ulash 
uchun  xizmat  qiladigan  rubilnik  pereklyuchatel  deb  yuritiladi.  Rubilnik  va 
pereklyuchatellar  500  V  gacha  boʻlgan  nominal  kuchlanishga  bir,  ikki  va  uch 
qutbli  qilib  ishlab  chiqariladi.  Yoy  soʻndiruvchi  qurilmasi  boʻlmagan  rubilniklar 
toksiz  zanjirlarni  uzish  va  ochiq  uzilishlar  hosil  qilishga  moʻljallangan.  Yoy 
soʻndiruvchi qurilmali rubilniklar 
I
nom
 gacha boʻlgan tokni uzish imkoniga ega. 
R
  va 
P
  (uch  qutbli)  yoki 
RO
, 
PO
  (bir  qutbli)  tipdagi  markaziy  dastaki 
rubilnik  va  pereklyuchatellar  100-600  A  toklar  uchun  ishlab  chiqariladi. 
Rubilnikning  hamma  detallari  izolyatsion  plitaga  oʻrnatiladi.Oʻtkazgichlar  oldi 
yoki orqa tomonidan ulanishi mumkin. Bunday rubilnik va pereklyuchatellar bilan 
tokni  uzishga  ruxsat  etilmaydi,  chunki  hosil  boʻladigan  yoy  qisqa  tutashuvga  olib 
kelishi yoki ishlayotgan xodimni kuydirishi mumkin. 
Richag  bilan  harakatlantirila-digan  rubilnik  va  pereklyuchatellar  (3.1-rasm, 
b)  ikki  tomondan  xizmat  koʻrsatiladigan  shchitlarda  keng  qoʻllaniladi.  Bunday 
rubilniklar  yoy  soʻndiruvchi  panjarali  kamera  4  ga  ega.  Yuritma  markaziy  (РПЦ, 
ППЦ)  yoki  yon  tomondan  (РПБ,  ППБ)  boʻlishi  mumkin.  Nominal  toklar  katta 
boʻlganda rubilniklar bir necha parallel pichoqlarga ega boʻladi. 
Rubilnikning  harakatchan  pichog’i  bilan  kontaktli  stoykasi  orasida  yaxshi 
kontaktni  ta’minlash muhim ahamiyatga  ega (3.2-rasm, a). Hozirgi paytda kichik 
oʻtish  qarshiligini  ta’minlovchi  chiziqli  kontakt  (3.2-rasm,  b)  qoʻllaniladi. 
Detallarning  oʻzini  prujinalanish  xossasi  va  maxsus  poʻlat  prujinalar  3  hisobiga 
kontaktda siqish ta’minlanadi. 

---

 
61 
 
3.1-rasm. Rubilnik: a) markaziy dastakli (R tipdagi), b) richag yuritmali (RPS tipdagi),  
1– pichoq, 2– qoʻzalmas kontaklarning sharnirli stoykalari, 3– kontakt stoyka,  
4– yoy soʻndiruvchi kamera 
 
Rubilniklar  yoy  soʻndiruvchi  kontaktlar  yoki  bir  onda  kesadigan  pichoqlar 
bilan  ta’minlangan  boʻlishi  mumkin.  Bunday  rubilniklarni  uzganda  avval  bosh 
kontaktlar  ajraydi,  lekin  ular  orasida  yoy  hosil  boʻlmaydi,  chunki  tok  yoy 
soʻndiruvchi  kontakt  orqali  oʻtadi.  Soʻngra  yoy  soʻndiruvchi  kontaktlar  yoki  bir 
onda  kesadigan  pichoq-lar  ajratiladi.  Bir  onda  uzish 
quyidagicha bajariladi: bosh pichoq bilan parallel holda 
ikkinchi  bosh  prujina  bilan  bog’langan  bir  onda 
kesadigan  pichoq  ulanadi.  Uzishda  avval  kontakt 
stoykadan  bosh  pichoq  chiqadi,  u  prujinani  tortadi, 
prujina  oʻz  navbatida  bir  onda  kesadigan  pichoqni 
uzadi. 
Yoy  soʻndiruvchi  kamera  bilan  jihozlangan 
oʻzgarmas tokning 220 V va oʻzgaruvchan tokning 380 
V  ga  moʻljallangan  rubilniklari 
I
nom
  gacha  boʻlgan 
toklarni  uza  oladi,  kamerasizlari  tegishlicha  0,2  va 
0,3
I
nom
 ni uzadi. 
Oʻzgarmas tokning 440 V va oʻzgaruvchan tokning 500 V ga moʻljallangan 
3.2-rasm. 
Rubilniklardagi 
kontaktlar tiplari: 
a-tekis;  b-chiziqli;  1-kontakt 
jag‘lar;  2-pichoq;
 
3-po‘lat 
prujina 

---

 
62 
kamerali rubilniklari 0,5
I
nom
 tokni uza oladi, kamerasiz yuklama tokini uzish ruxsat 
etilmaydi. 
Paketli  va  kulachokli  pereklyuchatellar  bir  vaqtning  oʻzida  bir  necha  elektr 
zanjirlarida  murakkab  qayta  ulashlar  uchun,  masalan,  boshqarish,  oʻlchash  va 
shunga  oʻxshash  zanjirlarda  xizmat  qiladi.  Dastakni  45°  ga  burib  zanjirlar  qayta 
ulanadi. Nol holatiga oʻzi qaytadigan bir yoki bir necha holatlarni ushlab turadigan 
konstruksiyalar mavjud. Bunday pereklyuchateldagi kontaktlar soni 2 dan 32 gacha 
boʻlishi mumkin.