Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
 
 

---

 
48 
2.4.
 
Avtotransformatorlarning tuzilishi va ish rejimlari 
 
Keyingi  oʻn  yillar  ichida  davlatimizda  va  chet  davlatlarda  katta  quvvatli 
avtotransformatorlardan  keng  foydalanilmoqda.  Bu  ularning  transformatorlarga 
qaraganda qator afzalliklarga ega boʻlishi bilan tushuntiriladi. 
Bir fazali avtotransformator ikkita elektr bog’langan chulg’am OYu va OO’ 
ga  ega  (2.6-rasm).  Tutqichlar  Yu  va  O’  orasida  joylashgan  chulg’amning  qismi 
ketma-ket, O’ va O orasidagisi esa umumiy deb yuritiladi. 
Avtotransformator  kuchlanishni  pasaytirish 
rejimida  ishlaganda  ketma-ket  chulg’amdan  tok 
Iv
 
oʻtib  magnit  oqim  hosil  qiladi  va  bu  oqim  umumiy 
chulg’amda 
I
o
  tokni  vujudga  keltiradi.  Ikkilamchi 
chulg’am  yuklanishning  toki 
I
O’
,  chulg’amning 
galvanik  (elektr)  bog’lanishi  sababli  oʻtuvchi 
I
Yu
  tok 
bilan  shu  chulg’amlarning  magnit  bog’lanishidan 
hosil boʻlgan 
I
o
 toklar yig’indisiga teng: 
 
I
O’ 
= I
Yu 
+ I
o
 bundan 
I
o 
= I
O’ 
– I
Yu  
,
 
 
 
 
(2.6) 
 
Avtotransformatorning  nominal  quvvati  sifatida  oʻzaro  avtotransformatorli 
bog’lanishga ega boʻlgan tomonlardan birining nominal quvvati (oʻtuvchi quvvat – 
«проходная мошность») qabul qilinadi. 
Avtotransformatorning  birlamchi  tarmog’idan  ikkilamchisiga  uzataladigan 
toʻla quvvat oʻtuvchi quvvat deb yuritiladi. 
Agar avtotransformatorning chulg’amlari qarshiligidagi  yoʻqotishni hisobga 
olmasak, u holda quyidagini yozish mumkin: 
 
'
'
O
O
Yu
Yu
I
U
I
U
S


,
 
 
 
 
 
 (2.7) 
 
Ifodaning oʻng tomonini oʻzgartirib 
2.6-rasm. Bir fazali avtotrans-
formator sxemasi 

---

 
49 
Yu
O
Yu
O
Yu
Yu
O
O
Yu
Yu
Yu
I
U
I
U
U
I
U
U
U
I
U
S
'
'
'
'
)
(
]
)
[(







,
 
(2.8) 
 
tenglikтi  hosil  qilamiz.  Bunda 
T
Yu
O
Yu
S
I
U
U


)
(
'
 
-  birlamchi  chulg’amdan 
ikkilamchisiga  magnit  yoʻli  bilan  oʻtayotgan  transformator  quvvati; 
E
Yu
O
S
I
U

'
 
- 
transformatsiyasiz, 
galvanik  bog’lanish  hisobiga  birlamchi  chulg’amdan 
ikkilamchi chulg’amga oʻtayotgan elektr quvvat. 
Bu  quvvat  umumiy  chulg’amni  yuqlanishlamaydi,  chunki 
B
I
  tok  OO’ 
chulg’amini chetlab ketma-ket chulg’amdan chiqish joyi O’ ga oʻtadi. 
Nominal rejimdagi oʻtuvchi quvvat avtotransformatorning nominal quvvati