Gidridlar sintezi

24-rasm. Vodorod bug'i bosimining (AiJ qaniq fazadagi xodorod va metaII miqdoriari
nisbatiga bog’liqligi.
Muayyan bir gidridni olishda kelib chiqadigan qtyinchiliklar quyi haroratdagi sintcz bi Ian reaksiyani ctarli tczlikda otkazish orasida qulay sharoitlarni tanlashdan iboratdir. Ba’zi hollarda stexiomctrik tarkibli gidridni faqat vodorodning atmosfera bosimidan yuqon bosimida olish mumkin. Ko’pgina ionli gidridlami sintcz qilishda kelib chiqadigan boshqa bir qiyinchilik shundan iboratki, hosil bo’lgan dastlabki gidrid mctallning sirtini zich qavat bilan qoplab, vodorodni ta’sir etishiga to’sqinlik qiladi va reaksiyani kuchli sckinlashtiradi. Bu qiyinchilik faqat ionli gidridlar uchun xarakterli, chunki ular dastlabki mctallarga nisbatan katla zichlikka ega. gidriddagi M-M masofa esa metallardagiga qaraganda kichik bo'ladi (metall gidridlar melallarga nisbatan kichik zichlikka ega. shu sababli sirtdagi gidridli parda darzlar bilan qoplanadi va reaksiyaning borishiga halaqit bermaydi). Ba’zi hollarda gidrid pardasi hosil bo’lishini oldini olish uchun sirt- faol moddalar kintish ctarli bo'ladi, ba’zan u mexanik aralashtirish bilan buziladi.
13 - j ad va 1 Haroratning turli oraliqlari uchun A va t’konstantalar

Gidrid	A	В	Harorat oralig'i	Gidrid	A	В	Harorat oralig’i
LiH	Г9600	11,227	500-650	CsH	J44I0	9.25	300-440
	18224	9,926	700-800		(5900	11,76	245-378
NaH	16100	11,66	100-325	Call:	(9610	7,346	600-780
	1.5958	10.47	500-600		L8890	6.660	780-900
KH	[6175	11,69	289-415	SrH^1»
	4 5850	11,2	310-480	(92 3%)	10400	11.10	—
	[бЗО	11,86	315-415
RbH	Г493О	9,51	400-540	BaH>
	■[5680	11.80	276-350	(97%)	4000	6.86	500-1000

Ionli va metall gidridlar olish uchun odatdagi metod hisoblangan cle- mentlarni bcvosita biriktirish yo'li bilan kovalentli gidridlami olib bo’lmaydi. Kovalentli gidridlami olish uchun asosan uchta mctoddan foydalaniladi.

1. 
   Metall bilan faol me tall (masalan. kalsiy yoki magniy) qotishma-sining kislotali gidrolizi:
   

Bu metod oddiyligi, arzonligi va yuqori gidridlar olish imkoniyati bilan farq qiladi. Biroq. bunda umumiy unum taxminan 20% ni tashkil ctishi va zanjir uzunligining ortishi bilan yuqori gidndlar unuminmg kamayishi hisobiga bu metod gidridlar olishning keying! ikki usul bilan almashti-riladi.

2. 
   Metall galogenidi yoki boshqa binkmasini faol yoki kompleks gidrid, ayniqsa, LiAlH₄ yoki NaBH₄ bilan qaytarish, masalan:
   

Bu metod eng ko'p foydalanilgan metodlardan biri hisoblanadi. Li-tiy alyumogidriddan faqat efir muhitida foydalaniladi, ammo gidridni vakuumli fraksiyalab ajralishga nnkon beradigan efimi o’zgartirib bo’ladi; qulay sharoitda unum yuqori bo’lishi mumkin. Borgidridli metod erituvchi sifatida suvdan foydalanish mumkinligi bilan usutunlikka ega. Istalgan eruvchan metall birikmasidan foydalanish imkoniyati oson gidroltzlanadigan galogemdlaming qo’llanilishim talab ctmaydi.

3. 
   Monogidridlarga razryad (mikroto’lqinli, radiochastotali yoki uchqunli razryad) ta’siri:
   

Yuqori gidridlar bu sharoitda 50% dan yuqori unum bilan olinadi. Shunmg uchun lkkinchi va uchmchi metodlar silanlar, germanlaming yuqori gomologlan va difosfin olishning eng samarali yo’li hisoblanadi. Birinchi metod bilan silanlar (kislota sifatidagi ammoniy bromidli suyuq ammiakda), germanlar. stannan. plyumban, vismutin. fosfin, aisin va sibin olish uchun foydalaniladi. Litiy alyumogidnd ishlatiladigan ikknchi metod bo’yicha barcha monogidndlar olinadi, shu bilan bir qatorda borgidridli metod sibin va germanlar olish uchun eng yaxshi metod hisoblanadi. Uchinchi mctoddan yuqori silanlar va germanlar olish uchun foydalaniladi, bundan tashqari u fosfin va diarsin olish uchun qulay hisoblanadi.
Bor gidridlarini yuqonda ko'rsatilgan barcha usullar bilan olish mumkin, biroq boshqa kam elektronli uchmas gidridlami olish uchun faqat ikkinchi mctoddan foydalaniladi.
Metall bog’lanishli gidridlami olish uchun ionli gidridlami olishda qo'llaniladigan metodlardan foydalaniladi. Lckin o’zgaruvchan metall gidridlari uchun gidrid fazaning beqarur bo’lishi hamda davriy sistcmaning har bir gruppasi va qatorlan bo’yicha elementnmg atom raqami ortishi bilan fazadagi vodorodning