Gidravlika fanining predmeti. Suyuqliklar to’g’risida asosiy tushunchalar. Suyuqliklarning muvozanat va harakat qonunlarini hamda bu qonunlarning texnikaning turli soxalariga tatbiq etilishini o’rganuvchi fan

Nazorat savollari
1.Nasoslarning ishlash prisipni tushintiring.
2. Nasoslar necha turga bo’linadi.
3.Porshenli nasoslar qanday ishlaydi.
Tayanch iborlar.
Klapan, markazdan qochma nasos, hajmiy, tezlik , zadvijka, suyuqlik, bosim, energiya, hajmiy gidrouzatmalar


15 ma`ruza Nasosning bosimi, unumdorligi (so’rish miqdori)


Nasosning bosimi N deb nasosdan o’tayotgan suyuqlikning birlik og’irligiga berilgan energiya (boshqacha aytganda nasosdan o’tayotgan suyuqlik oqimining solishtirma energiyasi) ga aytiladi. N suyuqlik ustunining metrlarida o’lchanadi. Bosim ikki usulda aniqlanadi:
1) nasos qurilmasining o’lchov asboblari ko’rsatuvidan (nasos ishlab turganda);
2) nasos qurilmasi qismlarida suyuqlikka berilgan solishtirma energiyalar yig’indisidan .
Birinchi usulda bosim quyidagicha hisoblanadi. Avval nasosga kirishdagi energiya hisoblanadi:

bu erda N_s, r_s, — tegishlicha so’rish balandligi, bosimi va tezligi. So’ngra nasosda chiqishdagi energiya hisoblanadi:

e₂ = N_s + N₀ +
bu erda N_{0 -} kirishdagi vakuumometr bilan chiqishdagi manometrlarda qaror topgan satxlar farqi; R_x, - haydash bosimi va tezligi.
Nihoyat, chiqish va kirishdagi solishtirma energiyalar farqini hisoblab, nasosdan o’tayotganda suyuqlik olgan energiya topiladi, Bu faqat nasosning bosimiga teng bo’ladi:



So’rish bosimini vakuumometrning ko’rsatishi bo’yicha topish mumkin:
Rs — Ra - R_vak
Haydash bosimi esa manometrnnng ko’rsatishidan aniqlanadi:

Bu munosabatlardan foydalanib va vakuumometrik hamda manometrik bosimlarni tegishli bosim miqdorlari orqali ifodalab:

nasosning bosimi uchun quyidagi munosabatni olamiz:

Ko’pincha, tezlik bosimlarining ayirmasi kichik miqdor bo’lgani uchun ularni hisobga olinmaydi.
Ikkinchi usul bilan bosimni hisoblash uchun avval ta`minlovchi idishdagi suyuqlik satxiga tegishli kesim (1 – 1) va nasosga kirishdagi kesim (2 – 2) uchun Bernulli tenglamasi yoziladi:

So’ngra nasosdan chiqishdagi kesim (3 — 3) va suyuqlikning eng yuqori ko’tarilgan satxidagi kesim (4 – 4) uchun Bernulli tenglamasi yoziladi:

bu tengliklarda - tegishli kesimlarning geometrik balandligi: - so’rish va haydash trubalaridagi gidravlik qarshiliklar.
Eng yuqoridagi kesimi qabul qiluvchi idishdagi suyuqlik satxida desak, idishlarning kesimi trubalar kesimidan katta bo’lgani uchun v_t va v_t larni v_k va v_x larga nisbatan kichik miqdor deb olib, ularni hisobga qo’shmaymiz. Oxirgi ikki tenglamaga z₂ — z₁ = H₁; z₄ - z₃ = H₂ belgilashlarni kiritib, ulardan so’rish va haydash bosimlarini topamiz: