Геронтология ва гериатрия фани ҳАҚгша тушунча

GERONTOLOGIK BEMORLARNI KLINIK TEKSHIRISHNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Yoshi qaytgan va qari odamlar tekshirilganda, ular organizmida patologiyaning turli-tumanligi kuzatiladi: ateroskleroz, ensefalopatiyalar, gipertoniya, surunkali o’pka kasalliklari, osteoxondroz, onkologik kasalliklar va boshqalar. Shuning uchun tibbiyot xodimlaridan katta yoshdagi odamlarni tekshirishda, davolashda, parvarishlashda alohida ko’nikmalarni bilish talab qilinadi. Kasalliklarning turli-tuman ko’rinishlarini o’rganish va tashxisni aniqlash bemorlarni tekshirishning har xil metodlari: so’rab-surishtirish va ko’zdan kechirish, tana haroratini o’lchashdan tortib, laboratoriya tekshirishlari, funksional tekshirishlar o’tkazish yo’llari bilan aniqlanadi.

Gerontologik bemorlarni tekshirish sub'ektiv va ob'ektiv tekshirishdan tashkil topadi.

Sub'ektiv tekshirish, ya'ni so’rab-surushtirish qari bemorning kasallik munosabati bilan sezadigan his tuyg’ulari mazkur kasallik tarixi, hayot yo’li, boshidan kechirgan kasalliklari, oilasi, turmushi to’g’risidagi ma'lumotlar, irsiyat to’g’risidagi ma'lumotlarni o’z ichiga oladi.

Bemorlarni so’rab-surishtirish, anamnez to’plash, ularning xotiralariga talluqli bo’lib, quyidagi tartibda olib boriladi:

1. Organ va sistemalar bo’yicha surab-surishtirish.

2. Tibbiy anamnez (boshdan kechirgan kasalliklari, operatsiyalari).

3. Oilaviy hayot anamnezi.

4. Ijtimoiy anamnez.

5. Ovqatlanish tartibi.

6. O’tkazilgan davolash turlari va uning natijalari.

7. Ruhiy va jinsiy hayot anamnezi.

Geriatrik bemordan anamnez to’plash tibbiyot xodimidan ustalikni talab qiladi, chunki bunday bemorlarda eshitish, ko’rishning pasayishi, o’z ahvolidan noroziligi, injiqligi va ezmaligi anamnez to’plash vaqtini uzaytirib yuboradi. Geriatrik bemorni so’rab surushtirish paytida bemorlarga bemalol eshitish apparatidan foydalanishlarini taklif kilish kerak. Bunda bemorning qulog’iga baqirib gapirish, jerkish yaramaydi. Aksincha, sekinroq, ravon gapirish va hamshira yuzida g’amxo’rlik va unga qiziqish alomatlari aks etishi kerak, shundagina bemor bilan hamshira o’rtasida bir-birlariga ishonch uyg’onadi.

Agar bemor kasalxonaga qarindoshlari bilan kelgan bo’lsa, unda hamshira avval ular bilan alohida suhbatlashib olishi kerak. Bemorning shikoyatlari turli-tuman bo’ladi. Bemorlar kasallikning asosiy belgilariga uncha e'tibor bermay, qarilik sababli deb tushuntirishga urinadilar. Siydik va axlatni tutib turolmaslik yoki qabziyat, kamquvvatlik, bosh aylanishi kabi belgilar og’ir patologik holatning belgisi bo’lishi mumkin.

Ijtimoiy anamnez to’plashda gerontologik bemorning hayoti, turmushi so’rab-surushtiriladi, uning turar-joy maishiy sharoitlari, sanitariya sharoitlari bilib olinadi.

Bemorning oilaviy munosabatlari, kim bilan yashaydi, tibbiy yoki ijtimoiy yordamga murojaat qilganmi va uning natijalari qanday bo’lganligi o’rganiladi. Juda ehtiyotkorlik bilan er yoki xotinning o’limini qanday qabul qilganligi so’raladi. Geriatrik bemorning ovqatlanish tartibi so’rab surishtirilganda ular to’g’ri va ratsional ovqatlanadimi, yog’lar va uglevodlar cheklanganmi, oqsilga boy ovqatlarni (go’sht, baliq, tuxum, sut mahsulotlari) muntazam iste'mol qiladimi va ovqatni chaynashda tish protezlaridan foydalanadimi, degan savollarga javob topish kerak. Ilgari boshidan kechirilgan kasalliklar va o’tkazilgan davolash muolajalari, qabul qilgan dori-darmonlar va uning natijasi so’rab o’rganiladi. Bemordan ruhiy anamnez yig’ishdan maqsad, unda xavotirli depressiv holatlar, o’z joniga qasd qilish, ruhiy tushkunlikka tushish holatlari kuzatiladimi va bu holatlarni bemor nima bilan bog’lashligini bilib olishdir. Bemordan jinsiy anamnez yig’ilganda, jinsiy hayot bilan yashash-yashamasligi, farzandlari bor-yo’qligi, klimaks va unga aloqador kasallik ko’rinishlari (boshga duv etib qon quyilib kelishi, bosh og’riqlari, qo’zg’aluvchanlik) qachon paydo bo’lganligi to’g’risida so’rab ko’riladi. Gerontologik bemorlarni ob'ektiv tekshirilganda, ayrim organlarning zararlanishi butun organizm faoliyatini buzilishiga sabab bo’lishini esda tutishi zarur. Bemorlarni ob'ektiv tekshirish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: