Geometriya 7-sinf



Download 4,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet44/91
Sana20.07.2022
Hajmi4,58 Mb.
#826662
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   91
Bog'liq
True

57


58

ABC
 = 

A
1
B
1
C
1
:
AB
 = 
A
1
B
1

BC
 = 
B
1
C
1

AC
 = 
A
1
C
1

BAC
 = 

B
1
A
1
C
1
,

ABC
 = 

A
1
B
1
C
1


ACB
 = 

A
1
C
1
B
1
1
Geometrik shakllarning tengligi tushunchasi bilan 
tanishmiz. Uni uchburchaklarga qo4llasak, shunday 
ifoda bo4ladi: ikkita uchburchakdan birini ikkinchisiga 
aynan ustma-ust tushadigan qilib qo4yish mumkin 
bo4lsa, ular 
tengdir
. 1-rasmda 
ABC
va 
A
1
B
1
C
1
# teng 
uchburchaklar tasvirlangan. Ulardan ixtiyoriy bittasini 
ikkinchisiga ustma-ust tushadigan qilib qo4yish 
mumkin. Bunda bir uchburchakning uchta uchi va 
uchta tomoni ikkinchi uchburchakning uchta uchi 
va uchta tomoni bilan ustma-ust tushadi. Ravshanki, 
bunda uchburchaklarning burchaklari ham mos ravishda 
ustma-ust tushadi. 
ABC
va 
A
1
B
1
C
1
uchburchaklarning tengligi

ABC


A
1
B
1
C
1
tarzida ifodalanadi. Chizmada teng burchaklar bir xil 
yoychalar bilan, teng tomonlar esa bir xil chiziqchalar 
bilan 1-rasmda tasvirlanganidek ta’kidlanadi. 
A
B
C
A
1
B
1
C
1
(Uchburchaklar tengligining TBT alomati)
. Agar bir uchburchakning ikki 
tomoni va ular orasidagi burchagi mos ravishda ikkinchi uchburchakning 
ikki tomoni va ular orasidagi burchagiga teng bo4lsa, bunday uchburchaklar 
o4zaro teng bo4ladi 
(
2-rasm
)
.
Isbot.
 

BAC
 = 

B
1
A
1
C
1
bo4lgani uchun 

BAC
burchakni 

B
1
A
1
C
1
ustiga 
AB
nur 
A
1
B
1
nur bilan, 
AC
nur 
A
1
C
1
nur bilan ustma-ust tushadigan qilib qo4yish 
mumkin. 
B
nuqta 
AB
nurda, 
B
1
nuqta 
A
1
B
1
nurda 
yotishi ma’lum. Demak, 
B
nuqta ham 
B
1
nuqta ham 
bitta 
AB = A
1
B
1
 
nur ustida yotadi. 
AB = A
1
B
1
bo4lgani 
uchun 
B
nuqta 
B
1
bilan ustma-ust tushadi.
Shu singari 
C
nuqta 
C
1
nuqta bilan ustma-ust 
tushishi kelib chiqadi. Shunday qilib 

ABC
uchburchak 

A
1
B
1
C
1
uchburchakka ustma-ust qo4yilishi mumkin. 
Teorema isbotlandi.
2
A
B
C
A
1
B
1
C
1

ABC
va

A
1
B
1
C
1
AB

A
1
B
1
,
AC

A
1
C
1
,
 

A
 = 

A
1

ABC
=

A
1
B
1
C
1
UCHBURCHAKLAR TENGLIGINING BIRINCHI
(TBT – TOMON-BURCHAK-TOMON) ALOMATI
24
58


59
Masala.
3-rasmda berilgan ma’lumotlar bo4yicha 
BC
kesmani toping.
Yechilishi:
ADB
va 
CDB
uchburchaklarni qaraymiz. 
AD
=
DC


ADB
=

CDB

BD
# bu uchburchaklar 
uchun umumiy tomon. Demak, uchburchaklar 
tengligining TBT alomatiga ko4ra, 

ADB
=

CDB

Xususan, 
CB
=
AB
=12 ekanligi ma’lum bo4ladi. 
Javob:
12.
3
B
A
C
D
12
5
A
B
C
D
1.
Qanday uchburchaklar teng deyiladi?
2.

ABC
=

A
1
B
1
C
1
tenglik uchburchaklarning qaysi 
elementlari tengligini bildiradi?
3.
TBT alomatga ko4ra uchburchaklar tengligi qanday 
elementlar bo4yicha aniqlanadi?
4
.
Uchburchaklar tengligining TBT alomatini izohlang.
5.
4
-rasmdan noma’lum kesma 
x
ni toping.
6.

Agar 5-rasmda 

CAB
=

ABD
bo4lsa, 
AD
=
BC
ekanligini izohlang.
7.

6-rasmda 

BAO
=

BCO
ekanligini ko4rsating.
8.

7-rasmda 

ABC
=

CDA
ekanligini isbotlang.
9.

8-rasmda 

ABC
=

ABD
bo4lishini isbotlang.
10.
AD
va 
BC
kesmalar 
O
nuqtada kesishadi va bu 
nuqtada teng ikkiga bo4linadi (
9-rasm
). 
AB
va 
DC
nuqtalarni tutashtiring. So4ng,
a) 

AOB


DOC
;
b) 
BD

AC
;
d) 

ABD


DCA
ekanligini isbotlang.
e) 
Agar 
AOB
uchburchakda 

A
= 35
0
va 

B
= 62
0
bo4lsa, 
DOC
uchburchakning 
D
va 
C
burchaklarini 
toping. 
11.
 
10-rasmdagi noma’lum burchak 
x
ni toping
.
12.
Bir uchburchak perimetri ikkinchi uchburchak 
perimetridan katta. Bu uchburchaklar teng bo4lishi 
mumkinmi?
4
5
x
Savol, masala va topshiriqlar
6
A
B
C
D
O
E
9
A
B
C
D
O
85
0
10
x
8
 B
C
D
A
O
7
A
B
C
D
59


60
Ikkita tomoni teng bo4lgan uchburchakni 
teng 
yonli uchburchak
deb atagan edik. Teng yonli uch-
burchakning teng tomonlari uning 
yon tomonlari

uchinchi tomoni esa 
asosi
,
 
asosi qarshisida yot-
gan uchi esa teng yonli uchburchakning 
uchi 
deb 
ataladi. (
1-rasm
)
1
ABC
 #
 teng yonli uchburchak
AB, BC
 # 
yon tomonlari
AC
 # 
asosi,
B
 
#
 uchi
A
C
B
Isbot.
AL
kesma 
ABC
uchburchakning 
bis sek trisasi bo4lsin (
2-rasm
). 
BAL
va 
CAL
uchburchaklarni qaraymiz. Birinchidan, 
AL
tomon 
umumiy, ikkin 
chidan, teorema shartiga ko4ra 
(

ABC
# teng yonli) 
AB

AC
. Uchinchidan,

1
 = 

2, chunki 
AL
# bissektrisa. 
Demak, uchburchaklar tengligining TBT alo-
matiga ko4ra, 

ABL
=

ACL
bo4ladi.
Ikkita uchburchak teng bo4lsa, teng tomonlar 
qarshisidagi burchaklar teng bo4ladi.
Demak, 

B
 = 

C
.
Teorema isbotlandi.
Teng yonli uchburchakning asosidagi 
burchaklari teng.

ABC
,
AB

AC

B
 = 

C
2
A
B
C
1 2
L
Geometrik tadqiqot
Bir necha teng yonli uchburchak chizing. Ularning uchidan chiqqan 
bissektrisasini o4tkazing. Bu bissektrisalar uchburchaklar asosini ikki bo4lakka 
bo4ladi. Shu bo4laklar uzunligini o4lchab taqqoslang. Bundan qanday xulosa 
chiqadi? So4ng bissektrisa bilan asos hosil qilgan burchaklarni transportirda 
o4lchang va taqqoslang. Bundan qanday xulosa chiqadi? Bu xulosalarni tasdiq 
ko4rinishida ifodalang. Tajriba natijasida topilgan bu xossalar barcha teng yonli 
uchburchaklar uchun o4rinli deb aytish uchun nima yetishmaydi?
Isbot.
AL
kesma
ABC
uchburchakning bissektrisasi bo4lsa, yuqoridagi 
teoremaning isbotida 

ABL
=

ACL
bo4lishini ko4rgan edik. Uchburchaklar 
tengligidan

BL

LC
va 

3
=

4
ekanligini topamiz.
Teng yonli uchburchak asosiga tushirilgan bissektrisa uning ham media-
nasi, ham balandligi bo4ladi 
(
3-rasm
)
.

A
B
C
,
A
B

AC
,
AL
 
# bissektrisa 
AL
 

mediana va balandlik
TENG YONLI UCHBURCHAKNING XOSSALARI
25
60


61
3
A
B
C
1 2
L
3
4
Xulosa.
Teng yonli uchburchakning uchidan chiqa-
rilgan bissektrisasi, medianasi va balandligi ustma-ust 
tushadi.
Mashq.
 
Teng tomonli uchburchakning bissektrisalari, 
me dianalari va balandliklari haqi da nima deyish 
mum kin?
Demak, 
L
nuqta 
BC
tomonning o4rtasi, 
AL
esa 
ABC
uchburchakning medianasi ekan.

3
 
va
 

4
o4zaro teng va qo4shni burchaklar bo4lgani
uchun, ular to4g4ri burchaklardir.
Demak, 
AL
kesma 
ABC
uchburchakning balandligi 
ham bo4lar ekan.
 
Teorema isbotlandi.
6
A
C
B
F
E
1.
Qanday uchburchaklar teng yonli deyiladi?
2.
Teng yonli uchburchakning qaysi burchaklari teng 
bo4ladi?
3.
4
-rasmda 
P
 
= 50 
sm 
bo4lsa, 
a
=?
4
.
5-rasmda 
P
ABC
= 36 va 
P
ADC
= 28 bo4lsa, 
a
= ?, 
b
= ?
5.
Teng yonli uchburchakning yon tomonlariga 
tushirilgan medianalari teng bo4lishini isbotlang.
6.
6-rasmda 
AB
=
AC

BE
=
FC
;
a) 

ABE
=

ACF
;
b) 
AE
=
AF
; c) 

ABF
=

ACE
ekanligini isbotlang
.
7.
7-rasmda 
AB
=
AC

BE
=
CF
;
a) 

AED
=

AFD
;
b) 

BED
=

CFD
tengliklarni isbotlang
.
8.
Teng tomonli uchburchakning barcha burchaklari 
teng ekanligini isbotlang. 
9*.
Ikkita teng yonli uchburchaklarning asoslari va shu 
asosga tushirilgan balandliklari mos ravishda teng 
bo4lsa, bu uchburchaklar teng bo4lishini isbotlang.
10.
Teng yonli uchburchakning asosi yon tomonidan

sm
katta, lekin yon tomonlarining yig4indisidan

sm
kichik. Uchburchakning tomonlarini toping.
5
A
C
D
B
a
a
a
b
b
7
A
B
C
F
E
D
4
2
a
2
a
a

Download 4,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   91




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish