Geometriya 7-sinf

Savol, masala va topshiriqlar
2)
A, B 
va
 C
nuqtalar 
a
to4g4ri chiziqda 5
b
-rasmda tasvirlangan tartibda joy-
lashgan bo4lsin. U holda kesma uzunligining xossasiga ko4ra 
BA
+
AC
=
BC
yoki 
AC
=
BC
#
BA
=11#8=3 (
sm
) bo4ladi.
3)
C
nuqta 5
c
- rasmdagidek 
B
va 
A
nuqtalar orasida yotmaydi. Chun ki 
AB
<
BC
.
Javob:
19 
sm
yoki 3 
sm
.
17

---

18
AYLANA VA DOIRA
ayl
a
na
Ma’lum xossalarni qanoatlantiruvchi barcha nuqtalardan iborat shaklga 
nuqtalarning geo metrik o4rni 
deb ataladi.
Nuqtalarning geometrik o4rniga aylana va doira misol bo4la oladi.
Tayin 
O
nuqtadan teng uzoqlikda yotgan barcha nuqtalar to4plami 
aylana
deb 
ataladi. 
O
nuqta bu aylananing
 markazi
deyiladi (
1-rasm
). Aylananing ixtiyoriy 
nuqtasidan uning markazigacha bo4lgan masofa ayla naning 
radiusi
deb ataladi.
Ayla naning ixtiyoriy ikki nuqtasini tutashtiruvchi kesma ayla na
 vatari 
deb ataladi. 
Markazdan o4tuvchi vatar esa 
dia metr
deb ataladi. Diametr 
O
eng katta vatar 
(
2-rasm
).
Doira
deb,
tekislikning aylana bilan che garalangan qismiga aytiladi. 
Aylananing 
markazi, radiusi va diametri shu aylana chegaralagan doiraga nisbatan ham 
qo4llanadi (
3-rasm
). 
4
1
2
3
markaz
doira
diametr
vatar
radius
radius
O
A
A
B
B
Amaliy mashg4ulot
Aylanani katak daftarda sirkulsiz chizish.
1. Katak daftarga 5-rasmda ko4rsatilgandek qilib, 
nuqtalarni belgilang. Unda nuqtalarning joylashgan 
o4rniga e’tibor bering. 
2. Hosil bo4lgan 12 ta nuqtalarni ketma-ket yoysimon 
chiziq bilan tutashtirib chiqing.
Aylanani tasvirlashda sirkuldan foydalaniladi. Mar-
kazi berilgan 
O
nuqtada, radiusi 
AB
kesmadan iborat 
aylanani sirkul yordamida chizish 
4
-rasmda ko4rsatilgan.
Agar qog4ozga aylana chizib so4ng, qaychi bilan shu 
aylana qirqib chiqilsa, ikkita doira hosil bo4ladi 
O
biri 
qog4oz doira, yana biri 
O
uning o4rnidagi teshik.
Aylana (doira) diametri markazdan o4tgani uchun u 
ikkita radiusdan iborat bo4ladi (
2-rasm
). Demak, diametr 
uzunligi radius uzunligidan ikki marta katta ekan.
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
A
kazi
aylan
A
aylan
qog4
A
ikkit
uzun
O
O
O
O
O
O
O
O
A
A
A
A
A
A
A
A
A
A
O
O
O
7
18

---

19
1.
Aylana va doiraga ta’rif bering va chizmada 
sharhlang.
2.
Aylananing markazi, radiusi, vatari va diametri 
nima?
3. 
Aylananing qaysi vatari eng uzun bo4ladi?
4
.
Sirkul ishlatmasdan aylana chizishning qanday 
usullarini bilasiz?
5.
Nima uchun arava, velosiped, avtomobillarning 
g4ildiraklari aylana shaklida ekanligini bila-
sizmi?
6.
Nega quduqlarning qopqog4i kvadrat shaklida 
emas, doira shaklida bo4ladi?
7.
 
AB
 
kesma berilgan. Diametri shu kesma 
bo4lgan aylanani yasash uchun avval nima 
qilish kerak?
O
5
5
8.
Atrofingizdan aylanaga misol bo4ladigan 10 ta predmetning nomini yozing.
9.
 
Aylana radiusi: a) 18 
mm
; b) 
4
5 
sm
; c) 2 
m
11 
sm
bo4lsa, uning diametrini 
toping.
10.
 
Doira diametri: a) 10 
sm
; b) 7 
sm
; c) 1 
m
1
4
sm
bo4lsa, uning radiusini toping;
11.

Markazi berilgan to4g4ri chiziqda yotuvchi va radiusi: a) 5 
sm
ga; b) 7 
sm
ga;
c) 
4
,6 
sm
ga teng bo4lgan aylana chizing.
12.
 
Quyidagi ifodalarning qaysi biri markazi 
O
 
nuqtada, radiusi 
R
ga teng bo4lgan 
aylana yoki doiraga tegishli 
A
nuqtani ifodalaydi: 
OA
 = 
R
, 
OA 

 
R, AO 
>
 R
.