Геометрик баҳор: ўнгарилган тушлар

Капалак қўнади табассумингга.
Кўкси нг мавжларида титрар оҳиста
Н ози к табассум и нг би р п ан оҳ истаб.
Капалак қанотин силкийди тинмай
Сақламоққа... юрак мувозанатин...
Ҳ орғин би р табассум жилваси эзар
Олисларда қолган севгига менгзаб.
Гоҳи эзи л асан , г о \ қувонасан...
Кузак боғларида очилган гулдай
М аҳзун ж илм айиш инг ом онатлиги...
Капалак ум ридан у з у н р о қ м и ,айт,
С ен и н гтабассум и н г? Ёмонотлиққа
Ч иқиб қолмасм икин ҳақталаб қулдай
Ел теккан шам каби ўчиб қолган пайт?
03.10.2004
12 - Ф а х р и ё р
177

---

* * *
Қўр излаб кул титган бола сингари
Титкилаб ўтирар хотирни соғинч.
О лис эҳтирослар йўкдир ти н гани ,
К ўксимда ё н ғи н -у , кўзимда ёғин.
С ўн иб бораётган оловдай ҳаёт
Сочим га кулини сеп а бош лайди.
Юрак сузм оғига туйғулар саёз,
Э ндиги умидлар тиздан ош м айди.
Ўтмиш келажакка келар бости ри б,
ёр и б чиққудайин кулни заи ф қўр,
би р сези м куйдирар юрак ости н и .
Ёш бўли б ёнади ол и с хотира,
Ёндирар, чўктирар су ю қ оташ , кўр,
С оғинч қиличини кулга ботирар...
март, 2003
178

---

ТАСАВВУРГА Д О Ш БЕРСАНГ БЎ ЛДИ...
С а н ъ атт и л си м л а н ган қурғонга ўхш айди. У нинг 
эш и ги “с и м -с и м ” деган кали тн и топ м агун ч а о ч и л- 
м айди. Ҳ ар қал ай , ти л си м л ан ган қ ў р ғо н н и н г э ш и ­
ги ни топгунча қ ан ч а қо си м лар бу қўрғон олдидан 
ўтиб к ети ш ган . Ўтиб кетади \а м . Л еки н б аъ зи -б аъ- 
зида ки м н и н гд и р
оч қолган “т у я с и ” ўз соҳиб ини 
беихтиёр э ш и к олди га бош лаб келади. Б и р о қ ш ун- 
д а \а м э ш и к н и ф а қ а т хаёлпараст А ли боб о очади. 
Битта эртак т и л с и м и н и очиш учуй битта қ а \р а - 
м он к и ф о я қилади. А гар бу ти л с и м н и ҳам м а ҳам 
то пол га ни да эд и , унда эр та к н и н г ҳеч қандай мо- 
ҳияти қолмасди. Э ртак эса м оҳиятни тугун ичидаги 
тугун га я ш и р и б қуяди. Ҳ ам м а ҳам тугун ни ечиш га 
ҳ аф сала қ и лаверм ай ди .
М оҳи ят тасаввур чи зи ғи д ан сўнг б ош ланад и. 
Уни то п и ш учун олдин “тасаввурга дош б е р и ш ” 
ҳам керак бўлади. Т асаввур — с а н ъ ат н и н г к ириш
эш иги. Бу э ш и к н и топ олм аган к и ш и га , ҳарқалай, 
ер ковлаб, х ази н ан и излаб топ и ш о со н р о қ . Қ ўли- 
дан кетм он даста ҳиди келиб турган иж одкор са н ъ ­
ат эш и ги н и топ и ш учун “ хар и та” б и л а н “ қ а зи ш ” - 
н и н гўзи киф оя қилади деса хато қилади. “ Қ азиш ” -
бу тер \и д и . Т асаввур эса и дрок, заковат ҳидидир. 
Бу ҳид ҳ ам м ан и н г ҳам д и м о ғи га уф ураверм айди. 
Б и р о қ ф а қ а т шу ҳидгина сан ъат о стон аси гача етак- 
л аб боради.
...Ў лим қ ў рқи н ч ли м ас,
Ф ақат к еч и нм ага чидаб бер сан г бас,
Ф ақат тасаввурга дош бер сан г бўлди...
Ў лим дан к у ч л и м и к и н
тасаввур? Н ега 
ш ои р 
“ ўли м ” ва “тасаввур"ни қ и ёсн и н г икки қутбига
179

---

ж ойлаш тиряпти? Ўлим тасаввурни ўзи н и к и
қила 
о ларм и ки н ? Тасаввур эса ўлимни ўзи н и к и
қила 
олади. Ҳ агго уни иж однинг воситасига ай лан ти ри - 
ши ҳам м ум кин. Ҳ азрат Н авоий Ф арҳоду Ш и ри н , 
Л айлию М аж нунни ажал қўлига топ ш и р ар эк ан , 
ўлимни ўзиники қилади. Д ем ак, тасаввур ўлимни 
енгади. М озий ҳам, келаж ак ҳам тасаввур ҳосиласи 
бўлиб кўз олдим изга келади. Т асаввур - бу илоҳий 
қудратни ҳис эта олиш дир, бу санъатни туш уна ва 
англай олиш дир. Ш оир Ф ахри ёрн и н г «Геомстрик 
баҳор» тўплами “Аёлғу” тўп лам и н и н г узвий даво- 
мидир. Бу у зви й ли кн и олдинги китобдаги айрим
ш еърларнинг ушбу китобга киргани ёки ш ои рн и н г 
навбатдаги 
китоби чиқаётгани деб туш униш хато 
бўлур эди. Ш оир бу саф ар \а м “А ёлғу'’даги шеър, 
сўз, образ борасидаги ўзига хос қараш ларини мус- 
таҳкамлайди. Я ъни, бу са ф а р ҳ ам у ш еърият ихлос- 
м андларининг тасаввур чегараларини бузиш га \a p a - 
кат қилади, тўғрироғи, уларни шунга ундайди. 
Умуман, адабиётга, образга, ф и к рга қараш , даст- 
лаб, бу хакдаги тасаввурни ўзгартириш дан бо ш л а­
нади. Б и з кўн и ки б қолган ш сърлар би р пайтлар ўз 
давр и н и н г тасаввурини бузган эди. Аслида адабиёт 
янги лан м ай д и . Тасаввур, сўзга, инсонга, ф икрга, 
гўзалликка бўлган тасаввур янгиланади.
О см он ён б ош лай д и ҳовуз четига...
Ч ўм илаётган ой н и
то м о ш а қилгиси келар о см о н н и н г...
Б аҳор бўйи қулдай иш лаган чирой
ёзга етм ай қариб қолади...
... сув те кк ан ой ўчиб қолар ҳовуз тубида...
180

---

Я на б и р наврўзга етган боболар
севинчдан яй р а б
туш лари н далага қўйиб ю борар...
М етаф ора — т у ш у н ч ал ар н и н г 
тасаввурдаги 
уйғунлигидир.
Тасаввурни янгилам ай туриб, на м етаф орани, 
на сўзни янгилаб бўлади. Туш унчалар воқ ели к тур­
ган ж ойда ф а қ а т исмдир. В оқелик тасаввурга ай - 
лангач эса унинг эврилиш ж араёни кучаяди. Т асав­
вур туш унчага эр к и н л и к беради. Д ем ак, туш унча- 
л арн и мужассам этаётган тасаввур ҳам ф алсаф ага 
дахлдордир. Туш унча яш ар эк ан , тасаввур муайян 
м азмунга эга бўлади. Т уш н и н г далага қўйиб ю бори- 
ли ш и воқелик нуқтаи назарида эн г м ан ти қси з и ф о- 
да. В оқели кн и н г м антиғи туш унчаларни ўзига қул 
қи ли б қўяди. Ш у м аънода тасаввур - бу туш унча­
лар эркинлиги ҳамдир. Тушда кўрилаётган дала билан 
далага қўйиб ю борилган туш н и н г бундай пайтда 
ҳеч қандай ф арқи йўқ. Бу ерда ф ақат тасаввур чизи- 
ғининг м акони кенгаяпти, холос. Д ем ак, тасаввур чи- 
зиғи бу эр к и н л и к чизиғи, биз м а н т и қ с и зд е б ўйла- 
ган и ф о д ан и н г м ан ти ққа ай лан и ш чизиғидир. Шу 
м аънода тасаввур К амю айтм оқчи “абсурд эр к и н - 
л и к ”дир. Бу “ эр к и н л и к ” англанм ас эк ан , ю қорида- 
ги сатрларнинг ҳеч қандай моҳияти қолмайди. Чунки 
бу ерда м ан ти қ м ан ти қси зли к чегарасини бузиб, ман- 
ти қси зли кдан м ан ти ққа ай ланяпти. Б из хаёл деб 
ўйлаган ва кўниккан туш унча сўзлар қиёф аси д а во- 
қелик тусига киряпти. Тасаввур мантиғи мавжуд ман- 
ти қ н и ин к ор қ илароқ, ўз м ан ти ғи н и , яъни ўз мав- 
ж удлигини иф ода этяпти. Ўз м авж удлигини ифода 
этиш — бу исёндир. Ҳ арқалай, Камю шундай дейди. 
М одом ики, ш еър ўзининг мавжудлигини исботлашга
181

---

уринаётган, тасаввурни янгилаётган эк ан , дем ак, у 
исёндир. Қулларгина бундай туйғудан маҳрумдир. Қул- 
л и к - б у ўзликни унутиш , исён э с а ў зи н и танитиш . 
Т асав в у ф ч и л а р
буни 
б о ш қ а ч а р о қ и ф о д ал ай д и : 
сўф ийлардаги ўзликни унутиш
қулликка даъват 
эм ас, акси н ч а, ўзига, ботинга - тасаввурга қайтиш
сиф атида тал қи н этил ад и. Бирок, ҳар и ккала қараш - 
да қам айни ҳолатни инкор этиш га даъш
1
т бор. Шу 
сабабли санъатни туш униш даги икки хил нуқтаи 
назар алал-оқи б ат бир хулоса билан як ун топаве- 
ради. Ҳаётда ,\ам, адабиётда ҳам \е ч нарса янги 
эм ас. Ҳ ар қандай ян ги ли к - э ск и н и н г такрори. Шу 
м аънода “ янги адабиёт” ибораси унчалар мос ибо- 
ра эм ас. Адабиёт эм ас, адабиётдаги қараш ян ги л ан а­
ди. Янги қараш янги тасаввурни пайдо қилади.
Ой на каби ш аф ф о ф ш амол 
йўлида учраган 
н арсаларга урилиб си н ар.
Чум чукдарга ай л ан ар ш а м о л н и н г си н и к д ар и
дарахтларга қ ў н м о қ учун 
яп р о қ л а р ўрнига...
Б аргсиз дарахт — бу этси з устихонга ўхш айди. 
Д ар а х тн и н г б ор м азм уни у н и н г м ева ва барг 
қ и ли ш и д а. Я ланғоч дарахт би лан я л ан го ч одам 
ўртасида ф а р қ йўқ. Ш оир бу ф а й зси зл и к к а қарш и 
и сён қилади. Ш ам о лн и си н д и р и б , барглар ўрнига 
ч ум ч уқларн и эк ад и . Гўё ш у би лан ф а й зс и зл и к н и
сн гган д ай бўлади , шу б и л а н гў зал л и к н и н г к ем - 
т и к ж о й и н и тўлд и рад и . Буни б и р сўз б и л а н яр а - 
тиш д е й и ш м ум кин. И неон ўзи яратган гўзаллик- 
дан за в қ олад и . Ў зи н и н г та саввури д аги гўзаллик- 
д а н за в қ олади.
182

---

М енга дўст к ер а к м ас душ м ан д ан бош қа
муҳаббат керакм ас наф ратд ан бош қа....
Ғалати талқи н . Қ аҳрам он б и з к ў н и кк ан ш еъ- 
риятдаги каби “ М енга дўст к ер а к ” деяётган и йўқ. 
Қ аҳрам он дўст ўрнида д у ш м ан , муҳаббат ўрнида 
н аф р ат ту ри ш и н и талаб қ и ляп ти . Н ега? Бу н и ги - 
ли зм м и ски аламзадалик? Бу сатр халқ ичидаги м а- 
қолга қурилган сўз ўйинига ўхш айди. Л екин ran сўз 
ўйини ҳақида эм ас. Ф и к р ўйи н и ҳақида. Д у ш м ан - 
н и н г д ў стга а й л а н и ш и , н а ф р а т н и н г
м у ҳаб батга 
ай л а н и ш и — д и а л ек ти к ж араён. Бу ерда ҳам ин кор 
қ он ун лари бор. О д а м н и н гў зи ўзига дўст кўзи б и ­
лан қараш и ф и к р н и н г турғунлигига оли б келади. 
Д уш м ан кўзи билан қар а са-ч и ? М уҳаббат қўйил- 
ган туш унчаларга н аф р ат билан қар алса-ч и ? Н аф - 
ратн и ҳис этм аган ёки н аф р атн и ўзига си н гд и рм а- 
ган муҳаббат - бу тўла муҳаббат эм ас, муҳаббат 
ҳақидаги ҳавасдир. М уҳаббатнинг азоби в а л а зза т и
н аф рат билан тўйинганд агина б и з воқ ели кн и тўла- 
р о қ тасаввур этам из. М уҳаббатнинг н аф ратга а й ­
лан и ш и - бу ф ож и ад и р. Ф ож и а эса руҳни ян ги л ай - 
д и , қ ар аш л ар н и ўзгартиради, ян ги во қ ел и к н и яр а - 
тади, э с к и с и н и и н к о р қи лад и , ян ги туш унчаларга 
м акон ясай д и . Одам руҳияти к о и н о т қадар кен г 
эк ан , ундаги ж ам и ки ян ги л ан и ш л ар , эвр и л и ш л ар
ай н и шу ж ар аё н н и н г қутбларида содир бўлади. 
Т у н н и н г кун каби, к у н н и н г тун каби чексизлиги 
б у ж ар а ён д аги эв р и л и ш л ар н и н г беп оён ли ги ва аба- 
д и й л и ги н и кўрсатади. И н сон шу аб ад и й л и к ичида 
яш ар э к а н , ўзига м акон ясаб олиш га уринад и. Бу 
м ак о н у н и н г туш унчалари м акон и ди р. Б уни б о ш - 
қач а ҳам иф одалаш м ум ки н . К ам ю буни иж одкор 
дунёси дебатайди. Ижодкорнинг дунёси ўзини ифода
183

---

эти ш , ўзини ин к ор эти ш орқали қайта к а ш ф э т и ш
о қ и бати да пайдо бўлган туш ун ч алар ва тасаввур 
олам идир. Ҳ ар бир асар — тасавву р н и н г м етаф ора- 
сидир. М етафора ф икрнингбадиий ифодасидир. Ф икр 
қ и ли н аётган м етаф ора бу ўзини излаётган и дрок- 
дир. Б адиият қис этиладим и ёки ф и к р қилинадим и? 
Ш а р қ д а \и с этил ад и, Ғ арбда э с а ф и к р қи ли н ади
д е й и л ад и . Л е к и н ҳ и сси з ф и к р , ф и к р с и з ҳис ҳеч 
қачон бадиият бўлолмаган. Б ир-бирини инкор қилув- 
чи туш унчалар ҳам иш а б и р -б и р и н и тўлдириб кел- 
ган.
...Ш ай то н \а м ўзи н гсан , рақм он ҳам ўзинг...
Ш оирни бу ерда ш акк окли к да х о \л а га н ч а айб- 
л аш м ум кин. Н ега у б и зн и н г к ў н и км ам и зд а би р- 
бири га зи д бўлган и к ки қутбни ўзаро қ о р и ш ти р - 
я п ти ? Бу исёндан м ақсад ним а? Б и з м ақ садн и ту­
шуй гунча ш оир ҳали т и н и б улгурмаган м ан ти ги - 
м из кўлига б о ш қ а б и р тош оти б , л ой қалатади .
...Аж р аросатдир 
ж азо — аросат...
...м ағзи бутун бўлган ақида 
...то ш б а қ а н и н г косаси дай бўм -бўш ётибди...
Бу - учта мучал ёш и га етган а қ л н и н г хулоса- 
л ари . Aiyi ўтм иш ва к ел аж ак н и и г харобаси устида 
- ш айтон ва раҳм он би р қи ёф ага кирган ж ой д а 
ўтирибди. Уни д и д акти к а билан алдаб бўлмайди. У 
бу хулосага келгунча барча ж араён н и боси б ўтган. 
Б осиб ўтгаи й ў л и н и н г хулосаси шу. А йнаи шу 
хулосага к е л и ш н и н г ўзи 
- исён. Ақл шу исён 
би лан чегараланади. У н и н г б о ш қ ас и га қурби ст- 
м айди. А троф -ж авон и б - дўзахий м анзара. Ҳ ар бир
1 8 4

---

туш унчада, ҳар б и р сўзда таназзул ҳиди бор. Акд 
бу таназзулга таслим бўлди. З а в қ ўлди. Завқси зл и к
эса ж аҳаннам д ир. М уҳит таназзул и ақ д н и ҳам т а ­
наззулга ол и б келди. Д и м о ги д а таназзул ку й и н д и - 
л ари ҳидидан б о ш қ а ҳид қолм ади. Л еки н шуур бу 
таназзул орасидан ўзини қутқарадиган битта сўзни 
то п и б олди:
... Э нди бу кўнгил 
пуш ти куйиб кетган б и р мозор 
гўрўғли - м ақсад 
туға олм ай қий н алар.
А на шу битта сўз тасаввурга яш а б қолиш
и м к о н и я т и н и беради ва би р за м о н л ар худди шу 
ном даги достон орқали х ал қ ў зи н и н г идроки ва 
улуғворлигини сақ лаб қолгани каби тасаввур ҳам 
шу сўз орқали ў зи н и н г м авж удлигини сақдаб 
қолади. К ўнгил ва акд м о зори стон и д а Гўрўғли ту- 
ғилади. У таназзулга маҳкум ж асадини таш лаб, 
ю қ о р и р о қ кўтарилади.
У н и н г б и р истаги (М ай ли қай ким са, 
Ш аън и га н ом ақбул сўз ай тса, ай тси н .) 
К ўкдан туш олм аган б и р о р -б и р хумса, 
Ш еъри й зи н алард ан зам и н га қайтсин.
Бу гасаввурнингдастлабки бош кўтариши эди. У 
ўзини қутқариш га кўкдан кимдир ёки ним адир ту- 
шади дб умид қилади. Умид завқни тирилтиради. Завқ 
эса худди ш иллиққуртдек тасаввурга ёп и ш и б олади. 
Зеро, у тасаввурсиз, унинг кўзларисиз яш ай олм ай- 
ди. Тасаввур эса энди тепадан ким дир туш иш ига 
бўлган умид билан чекланмайди. Агар бу зиналардан 
кутгани туш маса, у н и н г ўзи шу зиналар орқали
185

---

кўкка кўтарилади ва шу йўл билан ўзини “ м озорис- 
тон " ҳидидан халос қилади. У энди бемалсш мозорис- 
тон уфунатига ғарқ бўлган дунёга қасдм а-қасд ўзи 
дунс ва гўзаллик яратиш и мумкин:
К ўксингни ёради ғам куртаклари 
ён и б ёзги н г к елар ж игархун байтлар, 
ю р акн и алдайди и ш қ эртаклари...
Ю рак дўзахий уқубатдан халос бўлиб, янги 
иш қ, ян ги муҳаббат, янги исён билан тўлади. Т а­
саввур исёни янги сўзни, яи ги ном н и , ян ги мат- 
лабни яратади. Бу яр ати ш н и б и з соддагина қи ли б 
“ И стеъдод” дей м из... ‘Т е о м е т р и к баҳор” достони 
ушбу тўплам н и н г асосий устунларидан би ри , к и ­
риш ва чиқиш эш иги - маълум м аънода бугунги 
ш еъриятим издаги шакл борасида ўзини 
оқлаган 
и злан и ш ларн и нг ёрқин иам унасидир. Ш оир н аф а- 
қат мазмун 
ва м ан ти қ чегарасини, балки 
шакл 
ҳақидаги тасаввурим изга ҳам дахл қ и ли ш н и , уни 
ҳар кўйга солиш ни ва ҳатго уни бузиш ни истайди. У 
бизға сўзлар билан бирга турли ўлчамлару ш акллар 
оркдли ўзи яратган тасаввур дунёсини тавсия қилади. 
Баҳор б о қ қ а турли-тум ан ранглар келтирган ва ш о- 
и рларим из бу ранглар олдидаги ҳайратларини аср- 
л ар ош а ифода қ и ли б келдилар. Ф ахриёр эса бир- 
дан б и з н и н гб у ранглар уйғунлигидаги ўлчамларни 
кўриш им изни истайди - бу билан ян а б и зн и н г та- 
саввурим изни чархлаб кўради. Э ҳтим ол, ай н ан шу- 
н и н г учун \а м бу ш еърни бирдан ҳазм қила ол- 
м асм из. Эҳтимол, бунақа геом етрик ўлчовлар бизга 
ш ои рн и н г навбатдаги “о ли ф тали ги ” бўлиб туюлар... 
Б и р о қ азали й диалектикага кўра, ян ги лан и ш ва эс- 
ки риш , р ав н ақ ва таназзул, туғилиш ва ўлим -
186

---

ҳам м аси, худди ш оир тасвирлаган боғдаги баҳор 
каби ўз ўлчовларига эга. Т и р и кл и к ва б о р л и қ ўрта- 
сидаги уйғунлик айни шу ўлчовларнинг м увозана- 
тига \а м д а бирикувига боғлиқ. Бу ф а н тилида гео­
м стрик прогрессия дейилади. Я на ш униси борки, 
б и з ф а қ а т руҳият маҳсули деб ўйлайдиган ҳис- 
ҳаяж ону к еч и нм алар ҳам 
маълум 
ўлчам ларнинг 
бирикувидан тарки б топади. Эҳтимол, б и зн и н г та- 
ф аккур дараж ам и з учбурчак ёхуд тўртбурчак ёхуд 
ай л ан а ш аклидалир... О лам н и н г ранг-баранглиги, 
аввало, ш акл л ар н и н г ранг-баранглигидир. Атиргул- 
ни н г ш акли бизга ним ани эслатади? Нега атиргул 
ш аклидаги бош қа нарсалар бизга гулчалик лаззат 
беролм айди? Э ҳтим ол, таби и й гулда ҳам маълум 
бир шакл бор-у, ботиним издаги ай н ан шундай 
ш акл табиий гулда ва рангларда ўз қ и ёф аси н и то- 
пар... Эҳтим ол, уйғунлик дегани бу ф ақат ҳиссий 
уйғунлик эм ас, ш аклий уйғунлик ҳамлир... 20-аср 
бош ида кубистлар (П и к ас со ва бош қалар) турли 
ш акллар орқали инсон руҳиятининг м анзаралари- 
ни акс эггириш га уриниб кўриш ган эди. Ф ахриёр 
эса буни асосий қуроли сўз бўлган 
ш еъриятда 
синаб кўряпти. Гап ш ак л н и н г бузилиш и ва янги 
шакл и зланиш ида эм ас. А троф им издаги ш акллар 
қай кўриниш да бўлм асин, агар биз ана улар ўрта- 
сидаги уйгунликка эр и ш са к к и н а, ботиний ва з о \и - 
рий ком иллик кали ти н и топ ган бўламиз. Зеро, ran 
ш аклда эм ас, инсон ҳақидаги изтиробдадир, инсон 
ҳақидаги қайгудадир.
. < Ю р а к > / \ (э \р о м ) си н гари суйри ва с и л л и қ
бахтга ти р м аш ад и , си р п а н и б туш ар пастга, 
бахтга ч и қа олм ай ди ю рак....
187

---

Бахтдан си р п а н и б кетган юрак 
б аҳор бўлиб чи қар \а р б и р дарахтга, 
ҳар дарахтда гуллайди ю рак...
Агар б и з \а р қандай ш акл га м аж озий ён д аш а 
о л са к, унда б и з ш о и р н и н г ш ак л б о зл и к к а м о й и л- 
ли ги д ан кўра, кў п р о қ бу ш акллар ҳам худди сўз 
каби достон д а , қолаверса, бутун тўплам да, а с о ­
си й м етаф орага - я н ги л ан и ш ва эс к и р и ш , р ав н ақ
ва таназзул ўртасида турган, ў зи н и н г \а ё т , олам , 
т а б и и й к и , ад аб и ёт ҳақидаги та саввурлари н и ўзгар- 
ти р и ш н и истаётган ш о и р н и н г, ю қори да К ам ю таъ- 
ки длаган ид ек , и сён и н и кўрам из.
Ф а х р и ёр н и н г ‘Т е о м е т р и к б аҳ о р ” китоби ш еъ- 
рияти м и зд а ўзини ўзи и н к о р эти б , ўзиии ўзи каш ф
қ и лаётган , 
ш еър, сўз ҳақидаги та саввури м и зн и
ўзгартириш га м аж бурлаётган и стеъ д од н и н г пайдо 
бўлганидан д а р а к беради.