1.1. Un va don mahsulotlari saqlanadigan omborlardagi mahsulotlarning turi va tarkibi.
Sanoat korxonalarida saqlash usuli va mexani-zatsiyalashtirish darajasiga ko`ra turlarga bo`linadi: qo`shimcha belgi sifatida saqlash davomiyligi hisoblanadi.
Don uyum holida va idishlarda saqlanadi. Yumshoq idishlarda faqat urug’lik donlar, hamda saqlashga kam miqdorda keltirilgan ba`zi o`simliklarning donlari saqlanadi. Bir qator mamlakatlarda donni tashish uchun qattiq taralar – konteynerlardan foydalaniladi.
Donni uyum holida saqlash ikki turga bo`linadi: yerda va siloslarda. Birinchi usulda uyumning balandligi 5 – 6 m, siloslarda esa don uyumining balandligi 40 m gacha etadi. To`g’ri tanlangan maydondan samarali foydalanish kerak, ya`ni korxonaning bosh rejasini tuzish kerak. Don omborxonalarini joylashtirishda davlat qonunlari bilan belgilangan SN va P (qurilish me`yorlari va qoidalari) hisobga olinadi. Bosh reja korxona ishining kelajakdagi sharoitlarini har tomonlama o`rganish, yangi va tajribada sinovdan o`tgan mashinalarni joriy qilish, qurilish uslublarini hisobga olib ishlab chiqiladi. Bu qurilshini barcha jihozlar bilan tez ta`minlash va ishlab chiqarish ishlarini yuqori sifatini ta`minlash imkoniyatini beradi.
Korxonaning bosh rejasi, rejada barcha asosiy, yordamchi binolar va inshootlarni, kirish yo`llarini, energiya va suv ta`minoti oqimlarini bog’lashdan iborat bo`ladi.
Yong’in xavfsizligi qoidalari binolar va inshootlarni orasida ma`lum uzilishlar qoldirish va o`t uchirish mashinalarini korxonaning barcha ob`ektlariga qulay va tez kirishishni ta`minlashni ko`zda tutadi. Yong’in xavfsizligi talablariga va neft’ omborlari, gaz zavodlari va boshqa yong’in xavfiga ega bo`lgan ob`ektlargacha bo`lgan minimal masofaga bir xilda rioya qilish kerak.
Don omborxonalariga texnologik, konstruktiv va iqtisodiy tavsifga ega bo`lgan talablar qo`yiladi. Bir qator texnologik talablar donning tirik organizm sifatidagi xususiyatlari bilan asoslangan. Don omborxonalari birinchi navbatda o`zining asosiy funktsiyasini bajarishi, ya`ni donning miqdoriy va sifat saqlanuvchanligini ta`minlashi hisoblanadi. Buning uchun u mustahkam bo`lishi, donning devorlarga va polga beradigan bosimiga, shamolning bosimiga va atmosferaning yemiruvchi ta`sirlarga chidamli bo`lishi kerak. Saqlanadigan donga er osti suvlari va atmosfera yog’inlari tushmasligi kerak.
Don omborxonalarida barcha texnologik jarayonlar yuqori mehnat unumdorligini ta`minlashi, ishni bajarilishini kechikishini kamay-tirishi kerak. Donni tozalash va quritish uchun don omborxonalar donni tozalash mashinalari va don quritgichlar bilan ta`minlanadi. Donni tozalash va quritish mashinalarining tarkibi va unumdorligi kelayotgan donni miqdoriga to`g’ri kelishi kerak. Don omborxonalari shamollatish qurilmalari bilan jihozlanadi, chunki donni ko`chirish chang ajralishi bilan bog’liq bo`ladiDon omborxonalari qurishga sarflanadigan kapital harajatlarning hajmi va foydalanish harajatlarining miqdori qurilish maydonini to`g’ri tanlashga bog’liq bo`ladi.
Don omborxonasi uchun uchastkani tanlash maxsus tasdiqlangan izlanishlarga asoslangan bo`lishi kerak. Belgilangan joyda don omborxonasi qurishning iqtisodiy maqsadga muvofiqligi va texnik imkoniyatlari tekshirilishi kerak.
Korxonani qurilish maydonini tanlash birinchi navbatda hosildorlikka qarab korxona sig’imini tanlashga qaratilgan bo`ladi. Keyin don omborxonasining donni aylantirish sharoitlari hisobga olinadi va nixoyat, yaqin va uzok kelajakda shu sig’imga bo`ladigan talab hisobga olinadi.
Don omborxonasi quriladigan uchastkaga katta talablar qo`yiladi. Hudud tekis, oqova suvlarni olib kYetishni ta`minlaydigan qiyalikka ega bo`lishi kerak.
Hudud uchun 0,003 dan 0,03 gacha qiyaliklar tavsiya etiladi. U tyemir yo`l stantsiyasiga etarlicha yaqin bo`lishi kerak. Daryo yaqinida uchastka suv bosmaydigan qirg’oqda joylashtirilishi kerak.
Hududdagi gruntning ko`tarish qobiliyati omborxonalar va elevator qurish uchun etarli bo`lishi kerak. elevator poydevorining gruntga beradigan yuklanish (3…4)*105 Pa (3…4 kg/sm2) ga etadi, shuning uchun poydevor joylashadigan gruntning ko`tarish qobiliyatini to`g’ri baholash kerak. elevatorning asosi muhandislik – geologik izlanishlar va gruntlarni tadqiq qilish asosida loyihalanadi.
1-rasm. Omborlarga qo’yiladigan shamolatish qurilmalari. Don omborxonasi quriladigan uchastkaga katta talablar qo`yiladi. Hudud tekis, oqova suvlarni olib kYetishni ta`minlaydigan qiyalikka ega bo`lishi kerak. Hudud uchun 0,003 dan 0,03 gacha qiyaliklar tavsiya etiladi. U tyemir yo`l stantsiyasiga etarlicha yaqin bo`lishi kerak. Daryo yaqinida uchastka suv bosmaydigan qirg’oqda joylashtirilishi kerak. Hududdagi gruntning ko`tarish qobiliyati omborxonalar va elevator qurish uchun etarli bo`lishi kerak. elevator poydevorining gruntga beradigan yuklanish (3…4)*105 Pa (3…4 kg/sm2) ga etadi, shuning uchun poydevor joylashadigan gruntning ko`tarish qobiliyatini to`g’ri baholash kerak. elevatorning asosi muhandislik – geologik izlanishlar va gruntlarni tadqiq qilish asosida loyihalanadi. Qoidasiga ko`ra silos korpusi balandligi bo`yicha uchta zonaga bo`linadi. Har bir zona ketma – ket yuklanadi. Keyingi zonani yuklash oldingi zonalarni yuklash tugagandan keyin amalga oshiriladi. Har bir zona chegarasida siloslar tekis va simmetrik to`ldiriladi. Elevator ishchi binosining tekis cho`kishini ta`minlash faqat vertikal holatda ishlashi mumkin bo`lgan noriyalarning me`yordagi ishlatilishini ta`minlash uchun ham kerak bo`ladi.
