|
|
|
№2 | 2020
47
ishlaydigan IESlar salmog`i eng yuqoridir. Xitoyda IESlarda asosiy yoqilg`i sifatida toshko`mirdan
foydalaniladi. IESlarda yoqiladigan yoqilg`ilarning 70%i aynan ko`mir hissasiga to`g`ri keladi.
Mamlakatda har birining quvvati 250 MVt dan ortiq bo`lgan 75 ta IES mavjud. Ulardan eng
yiriklari (1 GVt gacha) sharqiy va shimoli-sharqiy dengizbo`yi hududlari – Lyaonin, Xebey,
Shandun, Chjetszyan provinsiyalarida to`plangan. Shuningdek, yirik port shaharlarda, Xeylunszyan,
Shensi, Shansi, Szyansu, Anxoy va Szyansi provinsiyalarida ham yirik quvvatli IESlar ishlab
turibdi. Deyarli barcha yirik IESlar iste`molchiga yaqin joylashgan, chunki elektrostansiyalar uchun
yoqilg`i sifatida ishlatildigan ko`mirni tashib kelish arzonga tushadi. Xitoydagi eng yirik IES
(quvvati (2,4 GVt) Chjetszyan provinsiyasida joylashgan. Kichik quvvatli IESlar elektr energiyasi
bilan birga issiqlik energiyasi ham ishlab chiqaradi, ular issiqlik elektr markazlari (IEM) deb
ataladi. Shimoliy, shimoli-g`arbiy, shimoli-sharqiy Xitoyda bu turdagi IESlar mavjud. Kelajakda
kichik quvvatli IESlarni qurish, Ichki Mongoliya avotonom rayonida yoqilg`i-energetika bazasini
yaratish ko`zda tutilgan.
Gidroelektrostansiyalar (GES)da energiya ishlab chiqarish tabiiy suv oqimi kuchiga
asoslanadi. GESlar ishlab chiqargan elektr energiyaning tannarxi arzon bo`ladi (quvvati teng
bo`lgan IESlardagidan 4 barobar arzon). Tog` daryolariga qurilgan GESlarda eng arzon elektr
energiya ishlab chiqariladi. Hozirgi kunda Xitoy gidroenergiya tarmog`ida mahsulot ishlab
chiqarish 1949-yilga nisbatan 132 marta oshgan, o`rtacha yillik o`sish sur`atlari 14,5% ni tashkil
etmoqda. Xitoyda har birining quvvati 12 MVt gacha bo`lgan 146 ta, 500 MVt gacha bo`lgan 30 ta
GES mavjud. Yirik GESlar Xuanxe (Sinxay, Gansu, Xenan provinsiyalari, Ninsya-Xuey avtonom
rayoni), Yanszi (Xubey, Xunan, Sichuan, Guychjou provinsiyalari) daryolari va ularning
irmoqlarida, Sungari daryosi havzasida (Girin, Lyaonin provinsiyalari), janubi-sharqiy dengizbo`yi
hududlaridagi daryolar (Chjetszyan, Futszyan, Guandun) va Yunnan provinsiyalarida qurilgan.
Xitoydagi eng yirik GESlar: Xuanxe daryosidagi Lyuszyasya (Gansu provinsiyasi, quvvati
1,2 GVt, yillik o`rtacha elektr energiya ishlab chiqarish hajmi – 5,7 mlrd kVt/soat) va Lunyansya
(1,3 GVt). Yanszi daryosining o`rta oqimida Genchjouba gidroenergetika kaskadi (Xubey
provinsiyasi) qurilgan bo`lib, quvvati 2,7 GVt (14 mlrd kVt/soat elektr energiya ishlab chiqaradi).
Qishloq joylarda kichik (50 kVt) va mayda (25 kVt) quvvatli GESlar faoliyat ko`rsatadi.
30 yil davomida olib borilgan tadqiqotlar va 3 yillik qurilish ishlari natijasida Yanszi
daryosida dunyodagi eng yirik “Uch dara” (Sansya) GESi barpo etilgan. GESning loyihaviy quvvati
18 GVtni tashkil etadi. 2003-yilda uning 26 ta turbogeneratorlarida 85 mlrd kVt/soat elektr energiya
hosil qilingan. 2009-yilda ulkan gidrotexnika inshooti to`liq quvvatda ish boshladi.
Xitoyda an`anaviy energiya manbalari bilan bir qatorda noan`anaviy, ya`ni muqobil, qayta
tiklanuvchi energiya resurslaridan samarali foydalanish bo`yicha ham chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda. Xitoyda atom, quyosh, shamol va qalqish elektrostansiyalari mavjud bo`lib, ularda
elektr energiya ishlab chiqarish yildan yilga kengayib bormoqda. Chjetszyan, Guandun
provinsiyalarida 10 dan ortiq AESlar joylashgan. Shulardan eng yirigi Chjetszyan provinsiyasida
bo`lib, quvvati 3,9 MVt ni tashkil etadi. Barcha AESlarning umumiy quvvati 8,4 MVt ga teng.
Tibet avtonom rayonida geotermal elektrostansiya ham bor.
Mamlakatda energetika sohasida faol siyosat olib borilmoqda. Buning natijasida birlamchi
energiya manbalaridan foydalanish samaradorligini oshirish, sohaga energiya tejaydigan
texnolgiyalarni joriy etish, elektr energiyani iste`molga yetkazishda ortiqcha isrofgarchiliklarga yo`l
qo`ymaslik mexanizmlari shakllandi. 2007-yil ma`lumotlariga ko`ra, Xitoydagi barcha
elektrostansiyalarning umumiy quvvati 718 mln kVt ni tashkil etadi, bu 1978-yilga nisbatan deyarli
13 marta ko`p demakdir.
Jami
elektr
energiyasining
75%
i
issiqlik
elektrostansiyalarida,
20%i
gidroelektrostansiyalarda, 4%i atom elektrostansiyalarida, 1%i esa noan`anaviy energiya manbalari
(quyosh, shamol, qalqish energiyasi) asosida ishlaydigan elektrostansiyalarda ishlab chiqariladi.
Keyingi yillarda qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanib elektr energiyasi ishlab
chiqarish hajmi oshib bormoqda. Elektr energiyasining asosiy iste`molchisi – bu sanoat (66%),
maishiy-kommunal xo`jalik (22%) va transport hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
