Geografiyasi

Qum va cho
7 
qumli tuproqlari
0 ‘zbekistonda keng tarqalgan 
b oiib, ular Qizilqumda, Amudaryo, Qashqadaryo va Zarafshon 
daryolarining qadimgi deltalari, Surxondaryoning tekislik va tog‘ 
etaklarida hamda Markaziy Farg‘onada tarqalgan.
Taqirlar
va 
taqirli tuproqlar
qadimgi allyuvial tekisliklarda, 
Ustyurt platosining janubida, Amudaryo va Zarafshon daryolarining 
qadimgi deltalarida, Qarshi choiining janubi - g‘arbida uchraydi. 
Ushbu tuproqning gumus saqlovchi qatlami yupqa (10-12 sm) va 
karbonatli, gumus miqdori kam - 0,5-0,8 %. Taqirlar esa, asosan 
allyuvial va prolyuvial yotqiziqli va ularga loyli jinslar aralashgan 
joylarda shakllanadi. Taqirlar yuzasi bahorgi yogin suvlari hisobiga 
toiadi, yozda suvning bugianishidan qurib qotadi va issiqdan 
yorilib ketadi, tarkibida gumus juda kam - 0,4-1,0 % boiadi.
О ‘tloq
-
taqir
, 
taqir
-
о etloq tuproqlar
aksariyat hollarda grunt 
suvlari yer yuzasiga yaqin (2-5 m) joylarda shakllanadi (masalan, 
Quyi Amudaryoning qayir - allyuvial yotqiziqlari ustida), ma’lum 
darajada sho‘rlashgan boiib, gumus miqdori - 0,7-0,9 % ni tashkil 
etadi.
112

---

0 ‘tloq tuproqlar
respublikamizning asosiy daryolarining quyi 
qayiriarida mujassamlashgan boiib, gumus miqdori 2 % gacha 
yetadi. Ammo, tuproq turining asosiy qismi joylarda sug'oriladigan 
o‘tloq tuproqlarga aylantirilgan.
Botqoq - о 'tloq tuproqlar
cho‘llardagi botqoqlar hamda qadi- 
miy ko ilar o‘mida, ya’ni grunt suvlari juda yaqin (1 m) maydon- 
larda uchraydi.
Sho ‘rxoklar
daryo vodiylari, deltalarida, tog4 etaklari va togiar 
orasidagi botqoqlarda uchraydi. Ular grunt suvlari yer yuzasiga juda 
yaqin (0-3 m) hamda yog4inga nisbatan bug4lanish ancha ko4p 
boigan maydonlarda vujudga keladi. Grunt suvlari yer yuzasiga 
yaqin bo‘lganligi tufayli suv bugianib, tuproqda tuz to‘planishidan 
sho'rxoklar paydo bo‘ladi. Suv tarkibidagi mavjud xlorli, sulfatli va 
natriyli tuzlar tuproqning kimyoviy tarkibini yomonlashtiradi.
Tuproq tarkibida tuzlar miqdori 3 % dan ortganda sho4rxoklar 
paydo boiadi, tuproq yuzasi yupqa tuz qatlami bilan qoplanadi, 
ularda gumus deyarli boimaydi.