Geografiyasi

Iqsodiy  aloqalar  geografiyasi.  Jahon  xo’jaligi  va  xalqaro  iqtisodiy 
munosabatlarda  rivojlangan  va  an’anaviy  shakl  bu-tashqi  (xalqaro)  savdo 
aloqalaridir. Hozirgi kunda xalqaro savdo ulushiga xalqaro iqtisodiy munosabatlar 
hajmining beshdan bir (1/5) qismi to’g’ri keladi.  
Har  qanday  davlat  uchun  tashqi  savdo  rolini  baholash  qiyin.  J.  Saksning 
ta’rificha,  «Har  qanday  mamlakat  iqtisodiyoti  tashqi  savdoga  asoslangan  holda 
gurkiraydi.  Jahon  iqtisodiyoti  tizimidan  uzilib  qolgan  birorta  mamlakat  hali 
sog’lom iqtisodiyot yaratishga muvaffaq bo’lolgani yo’q». 
Halkaro  savdo  turli  mamlakatlarda  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  o’rtasidagi 
xalqaro    mehnat  taqsimoti  asosida  vujudga  kelgan  aloqalar  shaklidir.  Ularning 
o’zaro  iqtisodiy  bog’liqligini  aks–milliy  savdo  siyosati  ta’siri  ostida  tarkibiy 
tuzilishlar  –  ixtisoslashish  va  sanoat  ishlab  chiqarishining  kooperatsiyalashu  vi, 
milliy  xo’jalik  hamkorlik  harakatini  kuchaytiradi.  Xalqaro    savdo,  butun 
davlatlararo oqimining o’rtalikdagi xarakati natijasida ishlab chiqarish tez sur’atlar 
bilan  o’sadi.  Tashqi  savdo  oboroti  tadqiqotlariga  ko’ra,  dunyo  ishlab 
chiqarishining har 10 % o’sishga jahon savdosi hajmining 16 % ko’payishi to’g’ri 
keladi.  Buning  bilan  uning  taraqqiyotiga  qulay  imkoniyatlar  paydo  bo’ladi. 
Ma’lumki, savdoda uzilish bo’lsa, ishlab chiqarishning rivojlanishi ham susayadi.  
«Tashqi savdo» deyilganda u yoki bu mamlakatni boshqa mamlakatlar bilan 
to’lov  orqali  olib  kelinadigan  (import)  va  to’lov  orqali  jo’natiladigan  (eksport) 
tovarlar savdosi tushuniladi. 

---

130 
 
Ko’p turli tashqi savdo faoliyati tayyor mahsulotlar savdosiga tovar bo’yicha 
ixtisoslashuviga  mashinalar  va  uskunalar,  xizmatlar  va  xom  ashyo  savdosiga 
bo’linadi. 
Xalqaro    savdo  deb  dunyo  mamlakatlari  o’rtasidagi  tovar  aylanmasi 
to’lovlarining  yig’indisiga  aytiladi.  Biroq  «Xalqaro    savdo»  tushunchasi  tor 
ma’noda  ham  ishlatiladi.  Masalan,  rivojlangan  mamlakatlar  sanoat  tovar  oboroti,  
yoki  bu  qit’a,  mintaqa,  tovar  oboroti  bo’lishi  mumkin.  Misol  uchun  Sharqiy 
Yevropa va shu  kabilar. 
Eksport va import mutanosibligi savdo balansini hosil qiladi. BMT statistika 
nashri  butun  jahon  mamlakatlari  birgalikdagi  eksport  qiymatini  xalqaro    savdo 
hajmi dinamikasi bo’yicha ma’lumotlar sifatida e’lon qiladi.  
Tabiiy  hol,  jahon  savdosi  taraqqiyotida  unga  ishtirok  etuvchi  mamlakat 
manfaatiga tayanadi. Xalqaro  savdo nazariyasi tashqi savdodan, yoki tashqi savdo 
oqimi  yo’nalishidan  manfaatdor  savdo  mamlakatga  o’z  ixtisoslashuvini 
rivojlantirib  mavjud  resurslar  ishlab  chiqarishini  oshirish,  shu    orqali  aholi 
faravonligini yaxshilashda muhim vosita bo’lib xizmat qiladi.