Geografiya va iqtisodiy fanlarining oqitilishida kompetensiyaviylik yondashuvning amalga oshirish jarayonining tahlili

Geografiya va iqtisodiyot fanlarining oqitilishida kompetensiyaviylik yondashuvning amalga oshirish jarayonining tahlili
qo’g’risida

Ta’limda kompetensiyaviy yondashuv deganda o’quvchilarni ta’lim muassasasida egallagan bilimlari orqali kundalik hayotda duch kelinadigan tanish yoki notanish vaziyatlarda foydalanishga tayyorlashdir.

“Kompetensiya” lotincha so’zdan olingan bo’lib “layoqatli, munosib bo’lmoq” degan ma’noni bildiradi. Kompetensiyaviy yondashuvni joriy etish, o’quv dasturlari mazmunini uzluksizlik va uzviylik asosida qayta ko’rib chiqish borasida katta ishlar amalga oshirilishiga sabab bo’ldi.
Hozirgi kunda taʼlim sohasida ”Kompetensiya”, ”Kompetensiyaviy yondashuv”, ”Kompotentlilik” tushunchalari faol qoʻllana boshladi.
Demak ta’lim sohasida Kompetensiya so’zini layoqat, Kompententlik esa layoqatlilik deb Kompetensiyaviy yondashuvni egallagan bilim, koʻnikma va malakalarini oʻz shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatlarida amaliy qo’llay olish layoqatlarini shakllantirishga yoʻnaltirilgan taʼlim yoʻnalishi deb, tushunish maqsadga muvofiqligini ko’rsatadi.
Mustaqillik yillarida yurtboshimiz rahnamoliklarida ta’lim tarbiya sifati va samaradorligini zamon talablari darajasiga ko’tarish davlat siyosatining ustuvor yoʻnalishlaridan biriga aylandi. Buning uchun davlat umummilliy dasturlari asosida barcha sharoitlar yaratildi.
Bugungi kunda ilm-fan texnika va ishlab chiqarish sohalarini tez surʼatlarda, jadallik bilan rivojlanishi taʼlim tizimi xodimlaridan ta’lim tarbiya sifatini mazmun jihatdan yangi bosqichga koʻtarishni talab etib, har bir taʼlim xodimi, ayniqsa oʻqituvchilar zimmasiga yanada yuksak masʼuliyatli vazifalarni yuklaydi.
Bugungi o’qituvchi olib yurgan asosiy ish quroli hisoblangan taqvim-mavzu reja va darslikning mazmunini chuqur anglay bilishi juda muhim.
Buning uchun u eng avvalo Davlat ta’lim standartlarida qoʻyilgan talablar, ushbu talablarni bajarish uchun sinf xonasida doska oldida turib oʻtiladigan dars soatlari, ya’ni oʻquv rejasini hamda oʻquv dasturi mazmun mohiyatini tushunib yetsagina mustaqil ravishda taqvim-mavzu reja tuza oladi.
Buning uchun, albatta, hozirgi zamon oʻqituvchisidan kompetensiyaviy yondashuv talab etiladi.
Maʼlumki, shaxsga yoʻnaltirilgan taʼlimning asosiy tamoyillaridan biri oʻquvchilarda bilim, koʻnikma va malaka bilan birga hayotiy kompetensiyalarni shakllantirish hisoblanadi.
Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari fanlarida oqituvchi ko’proq atrof-muhit, tabiat bilan bog’liq metodlariga murojaat qiladi.
Geografiyani oʻqitishda o’quvchilarda shakllantiriladigan fanga oid kompentensiyani quyidagi turlari bor.

• 
  Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi.
  
• 
  Geografik obyektlar, joy nomlarini to’g’ri qoʻllay olish kompetensiyasi.
  
• 
  Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish kompentensiyasi.
  
• 
  Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi.
  

Ushbu kompetensiyalar boʻyicha oʻrganilgan geografiya darslaridan quyidagi xulosalarga keldik. O’quvchilar darsda globuslardan foydalanishda biroz qiynalmoqda, baʼzi oʻquvchilar atlas bilan ishlashda qiynaladi. Oʻqituvchi mavzularni atrof-muhit, tabiat bilan bog’lab o’tmoqda.
Kimyo va biologiya fanlarining o’qitilishida kompetensiyaviylik yondashuvining amalga oshirilishi jarayonining tahlili
to’g’risida

Kompetensiya – bu kutilgan natijaga olib keluvchi faoliyat belgisidir. U bilim mahsuli bo’lib, mutaxassis tomonidan uni amaliyotga qo’llay olish qobiliyatidir. Kompetensiyaning bilimdan farqi shundaki, vazifani amaliy bajarmasdan turib, uni aniqlab ham, baholab ham bo’lmaydi. Malaka kompetentlikning muhim mezoni bo’lib, u turli hollarda ham bir necha bor qo’llash natijasida namoyon bo’ladi.

Bugungi kunda ilm-fan, texnika va sanoat jadal rivojlanayotgan, ijtimoiy ekologik holat keskinlashib borayotgan paytda maktablarda kimyo, biologiya fanini mazmun jihatdan yangicha o’qitish bir tomondan zarurat bo’lsa, ikkinchi tomondan, zamon talabidir.
Maktabda kimyo ta’limining ahamiyati uning fan texnika taraqqiyotida, ishlab chiqarish sohalari va kundalik hayotda tutgan o’rni bilan belgilanadi.
Maktabda kimyo, biologiya fanini o’qitish orqali o’quvchilarning ilmiy dunyoqarashini, mantiqiy fikrlay olish qobiliyatini, aqliy rivojlanishini o’z-o’zini anglash salohiyatini shakllantirish va o’stirish, ularda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni tarkib toptirish hamda ijtimoiy hayotlari va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur bo’lgan bilimlar beriladi. Ta’lim tizimiga kompetensiyaviy yondashuvning kirib kelishi umumta’lim maktablarida o’qitilayotgan barcha fanlarning o’qitilishiga, shu jumladan kimyo biologiya faniga ham ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda.
Ba’zida maktab o’quvchilari biror nazariy mavzuni shunchaki yodlab olib, aslida uning mohiyatini to’la to’kis anglamaganliklarini, oradan biroz vaqt o’tib esa ana shu nazariy bo’limni esdan chiqarib yuborish holati yuzaga kelishini ko’rishimiz mumkin. O’quvchilarga bilim berar ekanmiz, ularning kelajak hayotda ana shu bilimlarni amaliyotda qo’llay olishlarini ham inobatga olishimiz kerak.
Ayniqsa, kimyo, biologiya fani o’quv dasturida o’quvchilar bilan o’tkaziladigan amaliy mashg’ulotlar va laboratoriya ishlariga har bir mavzuga tegishli savol va topshiriqlarni yechishga katta ahamiyat berish lozim, tegishli bo’limlar tugatilgandan so’ng olingan nazariy bilimlar test sinovlarini bajarish orqali mustahkamlab borishi kerak.
Laboratoya mashg’ulotlari va amaliy mashg’ulotlarni faqat daftarda nazariy jihatdan emas, amaliyotda bajarib ko’rsatib berish kerak bo’ladi.
Kimyo fanidan moddalarni tushuntirishda masalan, fosfor, spirtlar, tuzlar, kislotalar va boshqa moddalarni tushuntirishda kundalik turmushda qayerlarda qo’llanilishini aytib berish kerak. Maktabda kimyo, biologiya fanini nazorat qilganimizda laboratoriya va amaliy mashg’ulotlar vaqtida o’tkazilmaydi, chunki moddalar va jixozlar yetarli emas. Borlari ham ishlamaydi. Kimyo fani o’qituvchisi yosh bo’lganligi sabab dars o’tish maxorati yetarli emas. O’quvchilar bilan birgalikda ishlay olmaydi. Tajriba yo’q, metodik yordamga muhtoj. Biologiya fanidan ham kerakli jihozlar yetarli emas. Har bir o’simlikni tabiiy holda ko’rsatish kerak, ko’proq tabiat qo’ynida dars o’tish kerak.
Bu fan o’qituvchilarga o’z ustida ishlashlari ko’proq tajribali ustozlarni darslarini kuzatib o’rganishlari aytib o’tildi.
O’quvchilar bilimidagi bo’shliqlarni aniqlab to’garaklarda muntazam shug’ullanib borishlari aytildi.