Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi

1-rasm. Shahar va tabiiy muhitning bog‘liqligi
1. Asosiy yoki shaharni tashkil etuvchi guruh – bular ishchilardan tashkil topib, shaharning sanoat korxonalari va muassasalarida ishlaydilar.
2. Xizmat ko‘rsatuvchi guruh – bular asosan aholiga xizmat ko‘rsatib, shahardagi savdo-do‘konlarida, oshxonalarda, sog‘liqni saqlash va madaniy-maishiy muassasalarda ishlaydilar.
3. Ishga yaroqsiz kishilar guruhi – bu guruhga maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar, nafaqadagi kishilar, uyda band bo‘lgan kishilar, oliy va o‘rta o‘quv yurtlari o‘quvchilari kiradi.
Shahar aholisining 25-35 foizi asosiy guruhni tashkil etadi, aholiga xizmat ko‘rsatadigan guruh foizi shaharning katta-kichikligiga bog‘liq. Katta shaharlarda ular 23-28 foiz, o‘rta va kichik shaharlarda 19-22 foizni tashkil etadi.
So‘nggi vaqtlarda yangi qurilayotgan shaharlarda aholi soni keskin ortib bormoqda, ya’ni u shahardan bu shaharga ko‘chib borish va ishga joylashish orqali.
Keyingi vaqtlarda ko‘pgina shaharlar qaytadan qurilmoqda, yangi-yangi shaharlar paydo bo‘lmoqda. Bularning barchasi yangi zamonaviy loyihalar ishlab chiqish va ularni amalda joriy etishga da’vat etdi. Ekologlar oldiga yangi loyiha va qurilishlarni ekologik talablar darajasida amalga oshirish va nazorat qilish vazifasini qo‘ydi.
Uy-joy qurish va ularni xalq talabiga javob beradigan holda bo‘lishi yuzasidan davlatimiz ko‘plab qarorlar chiqardi. Asosiy maqsad ko‘p turar joy qurish va sifatiga e’tibor berishdir. Yangi qurilayotgan uy va shahar-larga yangi ekologik talablar qo‘yiladi: ya’ni, shaharlar havosi toza, sanoat korxonalaridan uzoqroqda qurilgani ma’qul. Bundan tashqari, binolarni zich qilib qurmaslik, shahar o‘rtasida baland binolarni va shahar chetiga past bo‘yli binolarni qurish, shahar hududida joylashgan kichik va o‘rta sanoat korxonalari bilan turar joy binolari o‘rtasida ekologik himoya zonalari tashkil etish, shaharni ko‘kalamzorlashtirish. shahar ko‘chalarini shamolni kelish yo‘liga qaratib qurish shular jumlasidandir. Oqibatda yangi zamonaviy uylar o‘zining ekologik talablarga javob berishi, gazlashtirilganligi, elektrlashtirilganligi, issiq va sovuq suvlar bilan ta’minlanganligi bilan ilgari qurilgan uylardan keskin farq qiladi. Bu uy-joy muammosi hozirgi kunda 100 foiz hal bo‘ldi, degan so‘z emas. Masalan: O‘zbekiston qishloqlarining faqat 70 foizi gazlashtirilgan xolos.
Shaharda aholi zich yashashi hisobiga albatta havo, ochiq suv havzalari ifloslanishi va shovqinning ortishi kuzatiladi. Bu kabi zararli omillarning oldini olish uchun 1958 yilda ishlab chiqilgan yangi qonunda shahar hududini turli funksional hududlarga bo‘lish, ya’ni sanoat korxonalarini aholidan uzoq va zarari tegmaydigan qilib joylashtirish, transport yo‘llarini kengaytirish, aholini dam olish va sport bilan shug‘ullanishi uchun imkoniyat yaratish ko‘zda tutildi.
Shahar, qishloq va posyolka qurilishida, maxsus moddaga binoan ekologiya va epidemiologiya muassasalari xulosasi talab etiladi (bu esa o‘z navbatida uy-joylarni ekologik talablar darajasida qurilishini ta’minlaydi). So‘ngra qurilish maydoni tuproqlaridan namuna olinib, bakteriologik, kimyoviy va gelmintologik tekshiruv o‘tkaziladi. Tuproq tarkibi sanitariya talablariga javob bersa, qurish uchun yaroqli hisoblanadi. Bundan tashqari, qurilish uchun tanlangan maydon loyihada ko‘rsatilgan obyektlar uchun yetarli hamda kelajakda turar-joylarni kengaytirish imkoniyati mavjud bo‘lmog‘i lozim.