Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi

Nazorat savollar
1.Hayvonlar organizmiga iqlimning ta’siri va hosil bo’ladigan jarayonlarni tusuntiring
2.Sutkalik sikllar. Hayvonlar faolligining sutkalik ritmiga bog’liqligini tushuntiring.
3.Quruqlik hayvonlarining sutkalik, gorizontal va vertikal migratsiyasi to’g’risida tushuncha bering.
4.Mavsumiy sikllar. Turli kengliklarda iqlimning mavsumiy o’zgaruvchanligini hayvonlarga ta’sirini yoriting.
5.Mavsumiy migratsiyalar va ularning kelib chiqish sabablari nimalardan iborat.


Ma’ruza 14. Sanoatlashgan maydonlarning tuproqlarining ekologik holati ko’rsatkichlari – 2 soat.
Reja

1. 
   Litosfera.
   
2. 
   Tuproqlarni degradatsiyaga olib keluvchi omillar.
   
3. 
   Dehqonchilik.
   

Tayanch iboralar:litosfera,y er fondi, gumus, biologik va geologik aylanma xarakatlar, tuproq degradatsiyasi, pestitsidlar, eroziya, sho’rlanish.

Litosfera (litos-tosh, sfera-shar, qobiq) deganda Yerning 30-80 km. qalinlikdagi qattiq qobig‘i tushuniladi. Jamiyat rivojlanadigan asos – Yer po‘stida mikroorganizmlar 3-5 km chuqurlikkacha uchraydi. Yer usti va yer osti hozirda faol o‘zlashtirilgan. Hozirda litosferada yer osti qazilma-lari 10 km.gacha bo‘lgan chuqurliklardan olinishi mumkin. XXI asrga kelib insoniyat litosferaga mislsiz ta’sir ko‘rsatmoqda. Shaharlar ostida Yer osti shaharlari bunyod qilingan, chiqindixonalar, omborxonalar mavjuddir. Yer ostida yadro quroli sinovlari o‘tkaziladi.

Yer resurslari insonlar hayotida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Yer - insonlar bevosita yashaydigan asos, qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtiriladigan zamin hisoblanadi.
Quruqlikning umumiy maydoni 148000 mln.ga ni tashkil qiladi. Shundan 4060 mln.ga (28 foiz) ni o‘rmonlar, 2600 mln.ga (17foiz) ni o‘tloq va yaylovlar, 1450 mln.ga(10foiz) haydaladigan yerlar va 6690 mln.ga (45foiz)ni - cho‘l, chala cho‘llar, muzliklar, shahar, qishloqlar yerlari va boshqa maqsadda foydalanadigan yerlardir(6-rasm).
Y er yuzida dehqonchilik maqsadlarida ishlatiladigan yerlar mavjud yerlar hududining 10 foizni tashkil qiladi va dunyo aholisi jon boshiga 0,5 ga dan to‘g‘ri keladi.