Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi

Nazorat savollari

1. 
   Yashil o‘simliklarning hayotimizda tutgan o‘rni nimalardan iborat?
   
2. 
   Manzarali va mevali o‘simliklar turlarining ahamiyati. O‘simliklarga qo‘yiladigan ekologik talablar qanday.
   
3. 
   Atmosfera havosini sog‘lomlashtirishda o‘simlik dunyosining roli yoritib bering.
   

Ma’ruza 11. Sanoatlashuv va uning ekologik oqibatlari – 2 soat.
Reja

1. 
   Atmosfera havosi.
   
2. 
   Havoni ifloslantiruvchi manbalar.
   
3. 
   Atmosferaning sun’iy (antropogen) ifloslanishi.
   
4. 
   Ozon muammosi.
   
5. 
   «Kislotali yomg‘ir»lar
   
6. 
   Shovqin.
   

Tayanch iboralar:Atmosfera,Lanshaft,o’rmon,smog,biosfera,ozon muammosi,anrtopogen ifloslanish,kislotali yomg’ir.

Yer kurrasidaga tirik organizm tarqalgan va ularning hayot faoliyati ro‘y beradigan joylar biosfera deb ataladi. Biosferaga bakteriyalardan tortib inson organizmigacha kiradi.

Atmosfera yer sharining havo qobig‘i bo‘lib, biosferada hayot mavjudligini ta’minlovchi asosiy manbalardan biridir. Atmosfera barcha jonzotlarni zararli kosmik nurlardan himoya qilib turadi, sayyora yuzasidagi issiqlikni saqlaydi. Agar havo qobig‘i bo‘lmaganida, yer yuzasida kunduzi +100⁰ S va kechqurun -100⁰ S harorat kuzatilgan bo‘lar edi. Atmosferaning yuqori chegarasi taxminan 2000 km balandlikdan o‘tadi
Begona qo‘shimchalari bo‘lmagan atmosfera havosi quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: azot-78.09 foiz, kislorod 20.94 foiz, argon 0.93 foiz, uglerod qo‘shoksidi - 0.03 foiz . Boshqa gazlarning miqdori nisbatan kam. Bundan tashqari, havoda doim 3-4 foiz suv bug‘lari mavjud, chang zarralari bo‘ladi. Atmosferadagi har bir gaz o‘ziga xos fizik va kimyoviy xususiyatlarga egadir.
Atmosfera tabiatning eng muhim elementlaridan biri bo‘lib, tirik organizmlarning yashashi uchun juda ham zarurdir. Chunki organizm, xususan inson suvsiz, ovqatsiz biri necha kun yashashi mumkin, lekin u havosiz faqat 5 minut yashaydi, xolos. Bejizga xalqimizda “Toza havo- tanga davo” deyilmaydi. Demak, Yerda hayotning ayniqsa inson yashashi toza havoga bog‘liq ekan. Chunki bir kishi bir sutkada 1 kg ovqat, 2 l. Suv iste’mol qilsa, nafas organlari orqali 25 kg havoni yutadi. Shuning uchun havoifloslanib, uning kimyoviy tarkibi va fizik xossalari o‘zgarishi bilan har bir organizmning fiziologik holati ham o‘zgaradi.
Toza havo, o‘simlik, hayvonlar va qishloq xo‘jalik ekinlari uchun ham zarur. Undan tashqari, antibiotiklar. yarimo‘tkazgichlar, aniq o‘lcha-gich asboblari ishlab chiqaradigan sanoat tarmoqlari uchun ham toza havo kerak.
Atmosferaning ifloslanishi faqat Sayyoramizdagi tirik mavjudotlarning, xususan insonning salomatligiga salbiy ta’sir etib qolmasdan, balki xalqxo‘jaligiga ham juda katta zarar yetkazadi(2-rasm). Shu sababli, bugungi kunda eng muhim masalalardan biri – amtosfera havosini toza saqlashdir.
Atmosfera havosi - turli xil gazlarning mexanik aralashmasidan iborat bo‘lib (Yer yuziga yaqinida), asosan (78,09 foiz), kislorod (20,95 foiz), argon (0,93 foiz) va karbonat angadriddan (0,03 foiz) va h.z.dan iborat.
Tabiiy landshaftlar shahar qurilish sababi butunlay o‘zgarib ketadi. Shahar qurilishi natijasida hududlar tekislanadi, jarlar to‘ldiriladi, oqibatda relyef, o‘simlik va tirik mavjudotlar o‘zgarishi yuz beradi.