Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

DARYOLARNING TO’YINIShI
Yog’inlar daryo suvlarining asosiy manbaidir. Daryolarga suv kelib quyilishi ularning to’yinishi deyiladi. Daryolar to’yinishining to’rt manbai bor; bular – yomg’ir suvlari, qor suvlari, muzlik suvlari va grunt suvlaridir. Turli tabiat zonalari va mintaqalarida hamda tog’lik o’lkalarning balandlik mintaqalarida bularning har birining salmog’i turlichadir. Bu manbaalarning daryolarni to’yintirishdagi roli mavsumlar bo’yicha ham o’zgarib turadi.
Grunt suvlari bir muncha o’ziga xos rol o’ynaydi; ular ko’pchilik daryolar oqimining barqarorligini ta’minlaydi va ular suv sathining boshqaruvchisi hisoblanadi.
Daryolarning suvdorligi daryo o’zaniga kelib quyiluvchi yalpi suv miqdoriga bog’liq. Masalan: uzunligi 2534 m. bo’lgan Ural daryosining o’rtacha yillik suv sarfi atigi 360 m³/sek, vaholanki uzunligi 2260 km. bo’lgan Zombezi daryosining Viktoriya sharsharasi yonidagi, ya’ni quyar joyidan 1200 km. yuqoridagi suv sarfi 1400 m³/sek ga teng.


DARYOLARNING XIMIYAVIY REJIMI
Suv daryoga kelib quyulguncha yoki yer ustida yoki gruntda ancha masofani bosib o’tadi. Har ikala holda ham u tuzlarni eritadi. Shuning uchun daryo suvlari, garchi ularda tuz kam bo’lmasada, eritma hisoblanadi. Daryo suvida tuzlarning nisbatan kam bo’lishiga sabab oqar suvning almashinib turishdi, yog’inlar, qor, muz suvlarini kelib quyilishi, bioximik jarayonlar prosesslar ta’siri va daryo suvlarining yaxshi yuvilgan yuza grunt suvlarining quyilishi sababdir. Suv oqimidan tashkari sanab o’tilgan omillarning barchasi zonalldir. Demak, daryolarning gidroximik hususiyatlari ham zonallik hususiyatiga ega.
MUSTAHKAMLASh UChUN SAVOLLAR.

1. 
   Yer yuzidagi eng yrik daryolar qaysilar?
   
2. 
   O’rta Osiyoning eng yirik daryolari.
   
3. 
   Dayorlarning fizik-geografik xarakteristikasi nimadan iborat?
   
4. 
   Daryo o’zani qanday shakllarga ega?