Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

Materiklarning chuchuk suv bilan ta’minlanganligi (L. A. Kulskiy,
V. V. Dal ma’lumoti 1978-yil)

Materikla	Daryolarning umumiy oqimi, km^3 hisobida	Aholi, mln kishining hisobida	Yiliga aholi jon boshiga to’g’ri keladigan oqim, ming m^3 hisobida
Yevropa........	2850	645	4,4
Osiyo............	14810	2400	6,2
Afrika.......	5390	419	13,1
Shim Amerika...	8200	330	24,8
Jan Amerika....	13400	260	51,5
Avstraliya.........	350	13	26,9
Antraktida.......	Doimiy oqim yo’q	Aholi doimo yashamaydi
Yer shari bo’yicha.	45000	40581	11,0

Gidrosferadagi chuchuk suv resurslari (M. I. Avovich, 1974 va K. S. Losev, 1989 ma’lumotlari asosida tuzilgan).

Gidrosfera qismlari	Chuchuk suvning xajmi, km^3 hisobida	Gidrosferaning shu qismga nisbatan % hisobida	Chuchuk suvning umumiy xajmiga nisbati % hisobida
Muzliklar......	24000000	100	85
Yer osti suvlari....	4000000	6,7	14
Ko’llar va suv omborlari.	150000	5,5	0,6
Tuproqdagi namlik .	83000	98	0,3
Atmasferadagi namlik.	14000	100	0,06
Daryo suvlari..........	1200	100	0,004
Hammasi.........	28253200	1,7	100

2) Muzlik suvlaridan foydalanish.

Yer yuzidagi umumiy suv miqdrining 1,65%ini muzliklardagi suv tashkil qiladi. Muzliklarda 24 mln km³ suv to’plangan bo’lib bu dunyodagi chuchu suvning 85%ini tashkil qiladi. Birgina O’rta Osiyo tog’lari muzliklaridagi chuchu suvning miqdori 5200 km³ atrofida bo’lib, shu mintaqadagi daryolarning yillik suv miqdoridan 40 marta ko’pdir.
Dunyodagi muzliklar asosan Arktikada, Antarktidada va Grinlandiyada joylashgan bo’lib, ba’zan dengizga uzulib tushib, Ayzberglarni hosil qiladi.
Uzunligi 100 km eni 50 km, qalinligi 200 m keladigan ayzbergda 1000 km³ chuchuk suv mavjud. Bu O’rta Osiyo daryolarining o’rtacha yilli oqimidan 8 marta ko’p.
3) Okean va dengiz sho’r suvlaridan foydalanish.
Hozir dunyoda 800 dan ortiq sho’r suvlarni chuchuklashtiruvchi inshoatlar so’tkasiga 1,7 mln m³ suvni chuchulashtirib bermoqda. Shuning 90% i faqat ichish uchun ishlatilmoqda. AQShning janubiy rayonlarida, Afrikaning ba’zi joylarida va Qozog’istondagi Shevchenko (Mang’ishloq yarim oroli) shahrida bunday ishlar amalga oshirilmoqda (sutkada 86,4 ming m³). Bu chuchuklashtirish inshoati atom energiyasi asosida ishlaydi.
4) Yog’in suvlaridan foydalanish.
Sardoba chir, taqirlarda yong’in suvlari to’planadi. O’rta osiyoning 1ga taqir yerida 15-20 ming m³ suv to’plash mumkin. Taqrlarda yoqqan yog’inning 60% ini to’plab qolish mumkin. O’rtacha yillik yog’in miqdori 370 mm bo’lgan va hajmi 9,6 x 14,4 km maydon asfaltlansa yiliga 30 mlrd litr yog’in suvini to’plash va u bilan 100000 kishini chuchuk suvga bo’lgan talabini qondirish mumkin.