Geografiya kafedrasi

Tanishuv turizmi
keng qamrovli bo‘lib, sayyohlikning barcha tarmoqlari bilan 
chambarchas bog‘liq. Turizmning bu tarmog‘ida sayohat paytida sayyoh yangi joylar bilan 
tanishish, ko‘rish bilan ma‘naviy zavq oladi. SHuning uchun yuqoridagi turizmning funktsional 
turlaridan barchasida asosan bu tarmoqning bevosita ishtirok etishi xarakterlidir.
SHunday qilib, 
turizm geografiyasi (TG) iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning bir 
bo’lagi bo’lib, u turli mamlakat va mintaqalarda sayyohlikning shakllanishi, rivojlanish va 
xududiy tashkil etish xususiyatlari hamda qonuniyatlarini o’rganadi. 
TG hududiy harakat 
oqibatida, ya‘ni yer yuzining turli tomonlariga geografik marshrutlar uyushtirish asosida vujudga 
keladi. Bu esa mintaqada xizmat ko‘rsatish geografiyasini tashkil etish va rivojlantirishga ham 
sababchi bo‘ladi. 
Turizmning ekologik jihatlari
. Turizmni iqtisodiy geografik jihatdan baholashda aholi 
va uning xo‘jalik faoliyatining o‘sishi tabiatga, tabiiy muhitga salbiy ta‘siri o‘rganilsa, tabiiy 
geografiyada esa atrof-muhit, tabiiy komponentlar va landshaftlarning antropogen omil ta‘sirida 
o‘zgarishi bilan bog‘liq muammolar tahlil etiladi. Ushbu masalalar bilan turizmning nisbatan 
yangi yo‘nalishi bo‘lgan ekologik turizm yoki ekoturizm shug‘ullanadi.
1997 yil Braziliyada bo‘lib o‘tgan Butunjahon kongressida qayd etilgan ma‘lumotga ko‘ra 
dunyo bo‘yicha jami sayohatga chiqqanlarning 12 foizi ekoturizmda ya‘ni, «yashil» sayohatga 
chiqishgan. G‘arb olimlarining baholashicha, 1993 yil ekoturizmdan tushgan daromad 30 mlrd. 

---

105 
AQSH dollarini, ya‘ni uning xalqaro turizmdagi daromad hissasi 10 foizni tashkil etgan. 
Sayohatning bu turi asosan AQSH, Kanada, Avstraliya, Nepal, Ekvador, Braziliya, Fillipin, 
Keniya, JAR davlatlarida tez rivojlanmoqda (Aleksandrova, 2002). 
Dunyo miqyosida turizmning eng yangi yo‘nalishlaridan biri- «ekoturizm»ning asosiy 
maqsadi turistik marshurutlarni hududiy tashkil etishda atrof muhitni, tabiiy muvozanatni saqlab 
qolishga e‘tiborni kuchaytirishdir. SHu nuqtai nazardan ekologik turizm umumiy ekologik 
muammolarni yechish bilan uyg‘unlashib ketadi. Bunda turizm landshaftlar ekotizimida turistik 
salohiyatidan ularga zarar ko‘rsatmagan holda foydalanish jiddiy ahamiyat kasb etadi. Bu esa 
1992 yilda Rio-de-Janeyroda BMT-ning atrof muhitni muhofaza qilishga bag‘ishlangan 
konferentsiyasida qabul qilgan « barqaror rivojlantirish» tamoyiliga muvofiq keladi. 
Turistik sayohatlarga chiqishdan maqsad sayohat paytida yangi joylarni ko‘rish, tabiat 
go‘zalligidan, toza tog‘ yoki o‘rmon havosidan bahra olish, yovvoyi tabiat bag‘rida dam olish, 
shuningdek, o‘zga halq urf-odati, madaniyati, san‘ati, tarixiy obidalarini ko‘rishdan iboratdir. 
Binobarin, ekologik toza hudud ajoyib tabiat va boshqa rekreatsiya resurslari ekoturizmning 
muhim ob‘ekti bo‘lishi bilan birga, ayni vaqtda ekologik tang hududlarni ham tadqiq qilish 
ahamiyatdan xoli emas.
Ekologik turizmning o‘sishini shundan ham ko‘rish mumkinki, asosiy xalqaro turistik 
marshrutlar go‘zal ekzotik tabiati va betakror turistik resurslari mavjud bo‘lgan Avstraliya, 
Yangi Zellandiya, Janubiy Amerika, Afrika davlatlariga, Gavayya orallariga to‘g‘ri kelmoqda. 
Ba‘zi ma‘lumotlarga ko‘ra, xalqaro turizm bozorida ekoturizmning hissasi hozirgi vaqtda 1/5 ga 
yetdi.
Respublikamiz tarixiy, arxeologik, arxitektura, san‘at, musiqa va boshqa turistik 
imkoniyatlarga nihoyatda boy. Bundan tashqari, O‘zbekistonning betakror tabiati, tog‘ va 
daryolari, cho‘l va vohalari, ko‘l va landshaft zonalari asosiy rekreatsiya resurslaridir. Ularni 
ekoturizm nuqtai nazaridan o‘rganish katta ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi. 
Dengiz va okeanlarda nihoyatda katta turistik imkoniyatlar mavjud. Keyingi paytlarda 
dunyo okeani bo‘ylab yer sharining turli qismlariga sayohatlarga chiquvchilar soni tez o‘sib 
bormoqda. CHunki, dengiz sarguzashtlari, iqlimi, go‘zalligi, tabiati, hayvonot dunyosi, 
orollarining o‘ziga xos tabiati bilan tanishish kishiga zavq bag‘ishlaydi.
O‘rmon ham dam oluvchi va tabiat qo‘yniga sayr qiluvchi sayyohlarni o‘ziga tortadi. 
O‘rmon o‘zining kislorod zaxirasi, o‘simlik va xayvonot dunyosi bilan, shuningdek, sog‘lig‘ini 
tiklovchi va sokinlikni istovchi sayyohlar uchun muhim turistik ob‘ekt hisoblanadi. SHu bois, 
botaniq bog‘lar, parklar, milliy bog‘lar sayyohlarning eng gavjum joylaridir.