Geografiya kafedrasi

4. Yaponiya davlatining turizm iqtisodiyoti 
Yaponiya. (yaponcha «nippon nixon») Tinch okeanidagi orollarda Sharqiy Osiyoda 
joylashgan davlat. Hududi to‘rt minga yaqin orollarni qamrab olgan. Shimoliy-Sharqdan 
Janubiy-Farbga qariyb 3 ming km.ga cho‘zilgan: eng yirik orollari: Xokkaydo. Xonsyu. Sikoku. 
Kyusyu. Mamlakatning asosiy orollari ulkan muhandislik inshootlari ya‘ni suv osti tunellar va 
ko‘priklar orqali o‘zaro bog‘langan. Maydoni 370 ming kv. km.. aholisi 125 mln. nafarga yaqin. 
Yaponiya bir millatli mamlakat. Aholisining 90%i dan ortig‘rog‘ini yaponlar tashkil etadi. 
Yaponiya aholisini soni jihatidan dunyoda oltinchi o‘rinda turadi. 
Yaponiyaliklar o‘z yurtlarini «Nixon» deb ataydilar. bu so‘z ikki ieroglifdan tashkil 
topgan bo‘lib «Ni» quyosh va «Xon» ildiz. tomir so‘zlari birikmasining ma‘nosi «quyosh tomiri» 
demakdir. Odatda bu davlatni «Kun chiqar mamlakat» deb ham ataydilar. 

---

79 
Yaponiyaning eng yirik shaharlari: Tokio. Iokagama. Osaka. Kobe. Nagaya. Kioto. 
Sapporo. Fukuoka. 
Yaponiya poytaxti – Tokio dunyodagi eng yirik shaharlardan biri. eng muhim sanoat. 
transport. turizm. savdo va madaniyat markazi hisoblanadi. SHaharning tashqi qiyofasida 
Yevropa va Yaponiya arxitekturasining qo‘shilib ketgan shakli aks etadi. 
Tokiodan Tokio qo‘ltig‘i sohili bo‘ylab shahalar bir biriga tutashib ketgan. Ularda 
moddiy boylik ishlab chiqarmaydigan sohalarda ishlovchi xodimlar. xizmatchilar. ilmiy 
xodimlar. mehmonxona xizmatchilari. turizm sohasi xizmatchilari soni ko‘payib bormoqda. 
Qo‘ltiqdan chiqaverishda hamma sohalar bo‘yicha sanoati rivojlangan hududning 
ikkinchi eng yirik markazi millioner shahar – Iokagama shahri joylashgan bo‘lib. u dengiz kanali 
orqali poytaxt bilan qo‘shilgan. Bu shaharda mamlakatning eng yirik mehmonxonalari va turizm 
markazlari joylashgan.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi davr Osiyo va Tinch okeani hududidagi mamlakatlar 
iqtisodiyoti uchun o‘ziga xos «sakrash» yillari bo‘ldi. Ko‘p yillar o‘rtacha va qoloq bo‘lib kelgan 
davlatlar tarixan qisqa vaqt ichida ulkan yutuqlarga erishdi. Ikkinchi jahon urushidan qattiq 
siyosiy va iqtisodiy talofat ko‘rgan. xatto taslim bo‘lishdek og‘ir musibatni boshidan kechirgan 
Yaponiya bir avlod umri davomida sanoat hamda ilmiy-texnika rivojida dunyoda eng taraqqiy 
etgan mamlakat darajasiga ko‘tarila oldiki. «Yaponiya mo‘‘jizasi» jahondagi barcha olimlar. 
iqtisodchilar. sotsiologlarni xayratga soldi. Yaponiyaning rivojlanish «sir»lari hammani shu 
jumladan. bizni ham qiziqtirishi tabiiy. Ayniqsa sanoatning va xizmat ko‘rsatish sohalarining 
nihoyatda tez o‘sish sur‘atlari. jahonda bo‘layotgan o‘zgarishlarga tezlik bilan moslashuvchanlik. 
horijdagi ilg‘or tajribalarni nihoyatda ustalik bilan ijodiy qabul qilish va yanada rivojlantirish 
borasidagi nodir qobilyat yaponiyaliklarga xos xususiyatdir. Aynan shu bois u qisqa vaqt ichida 
jahonda AQSHdan keyin ikkinchi davlatga aylandi. 
Yaponiyada quriqlikdagi transport ham. dengiz transporti ham birday rivojlangan. Bu. 
turizm industriyasini rivojlanishida katta rol‘ o‘ynaydi. Temir yo‘llarning uzunligi 27.327 km.. 
avtomobil‘ yo‘llarining uzunligi esa 1.111.974 km.. ichki daryo portlari 1.770 km. atrofida. 
Asosiy dengiz portlari: Muroran. Kitakyusyu. Kobe. Osaka. Tokio. Iokogama. Kavasaki. 
Kagosima. Nagoya. Ximedzi. Nagasaki. Tiba.
YaMM – 2527.4 mlrd. dollar. jon boshiga 20200 dollarni tashkil etadi. 
Yaponiyada 10 mln. gektar yerda qo‘riqxonalar tashkil etilgan. mamlakat hududining 
1/4 qismiga to‘g‘ri keladi. tabiat qo‘riqxonalari davlat tomonidan qo‘riqlanadi. SHuning yarmini 
23 ta milliy bog‘ va davlatga qarashli qo‘riqxonalar tashkil etadi. 1970 yilda 40 ta dengiz suv osti 
milliy bog‘lari bunyod etilgan.
Bunday bog‘lar Yaponiyada xalqaro turizmni rivojlantirishga va xorijiy turistlarni 
qiziqishlariga sabab bo‘ladi. Yaponiya mo‘‘tadil subtropik va tropik iqlim mintaqalarida 
joylashgan. hududining 3/4 qismi qir va tog‘lardan iborat. Yaponiyaning go‘zal tabiat 
manzaralari va u yerda joylashgan turistik maskanlar har qanday xorijiy sayohatchilarni o‘ziga 
jalb etadi. Yaponiyada boshqa sohalar kabi xalqaro va milliy turizmni rivojlanishiga katta 
ahamiyat qaratilgan. Yaponiyada ko‘ngil ochar turizm yaxshi rivojlangan. Yaponiya turizm 
bozorini asosan Buyuk-Britaniya. AQSH. Germaniya. Koreya. Tailand. Avstraliya. Yangi 
Zelandiya mamlakatlari ta‘minlaydi. 
Yaponiyaga 2000 yilda 4.8 mln. xorijiy turistlar tashrif buyurgan. 1999 yilga nisbatan 
7.2% ga o‘sish kuzatilgan. 2002 yilda 5.3 mln. xorijiy turistlar tashrif buyurgan 2001 yilga 
nisbatan 9.8% ga o‘sish kuzatilgan. 
Yaponiyaning chetga chiqish turizmi asosan AQSH. Kanada. Meksika. Argentina. 
Braziliya. Xitoy. Malayziya. Gonkong. Tailand. Koreya. Singapur. Avstraliya hamda Janubiy-
Osiyo mamlakatlariga to‘g‘ri keladi.
Yaponiya davlati xalqaro turizm harakatlarining iqtisodiy tahlil natijasi ko‘rsatishicha. jahon 
turistik tashriflarining 0.8%i. Osiyo va Tinch okeani mintaqasiga qilingan tashriflarning 4%i Yaponiya 
davlatiga to‘g‘ri keladi. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda xorijiy turistlar tashrifi 9.8% ga ko‘paygan. 
Xalqaro turizm tushumlari bo‘yicha jahon turizm daromadlarining 0.75%i. Osiyo va 

---

80 
Tinch okeani mintaqasi tushumlari bo‘yicha 3.7% ni tashkil qilgan. 2001 yilga nisbatan 2002 
yilda daromadlar miqdori 6% ga o‘sganligi kuzatilgan (5.4.1-jadval). 2002 yilda har bir xorijiy 
tashrif 668 AQSH dollarini tashkil qilgan.O‘zbekiston va Yaponiya o‘rtasidagi diplomatik 
aloqalar 1992 yil 26 yanvarda o‘rnatiladi. Yaponiya bilan O‘rta Osiyo o‘rtasida Buyuk ipak yo‘li 
orqali qadimgi savdo aloqalari mavjud. Xozirgi kunda bu aloqalar qayta tiklanib
mustahkamlanmoqda.